Ideologie polityczne – nacjonalizm historia

Z poglądów konserwatywnych wyrastał nurt nacjonalistyczny, aczkolwiek nie należy obarczać konserwatyzmu winą za wszelkie przewiny nacjonalistów, a nade wszystko za praktyczne konsekwencje ich teorii. Związek konserwa­tyzmu z nacjonalizmem w sposób naturalny wyrastał z pojęcia narodu, wagi jaką do wyzwolenia narodowego i więzi łączących członków narodu przypi­sywali konserwatyści. Zadaniem nacjonalistów pozostawały jedynie absoluty­zacja narodu oraz zadekretowanie i uzasadnienie przewagi jednego narodu nad wszystkimi innymi. Nacjonalizm wyraża przekonanie o tym, że państwo musi powstać na gruncie narodu, że naród posiada odrębną osobowość, ducha narodu, lub — w wersji bardziej zracjonalizowanej — charakter narodo­wy, że członkowie narodu, nawet jeżeli nie dysponują pełną świadomością swojej wyjątkowości, to istnieje pomiędzy nimi szczególny rodzaj silnej wię­zi emocjonalnej czy łączności duchowej.

Za jednego z pierwszych nacjonalistów uważany jest Johann Gottfried von Herder (1744 – 1803). Punktem wyjścia dla jego koncepcji była filozofia języka. Język był dla niego podstawą więzi i wspólnej świadomości między ludźmi. Żaden naród nie posiada idei, na oznaczenie której nie posiada słowa – pisał Herder, podkreślając konieczną łączność języka z rozwojem ideowym narodu. Herder podkreślał odrębność kulturową każdego narodu, znajdującą wyraz w odmiennościach obyczaju, wierzeń, symboli. Tego bogactwa kultur nie można wyrazić językiem uniwersalnym, przy użyciu pojęć ogólnych. Każda kultura ma swój język i stąd nie ma podstaw, aby przypisywać jednej kulturze przewagę nad inną, każda bowiem jest w swej odmienności tworem oryginalnym i niepowtarzalnym.

Wczesny nacjonalizm Herdera nie łączył jeszcze w sposób konieczny narodu z państwem. Do tego ostatniego odnosił się myśliciel nieufnie, podkreślając jego zły, degenerujący wpływ na człowieka. Państwo było bowiem dotychczas, zdaniem Herdera, tworem sztucznym, zewnętrznym, mechanicznym, podczas gdy naród był wspólnotą organiczną. Mamy więc tu do czynienia z rzadkim u myślicieli konserwatywnych przełomu XVIII i XIX oddzieleniem państwa — mechanizmu, od narodu — organizmu, w którym jednostka, nie tracąc autonomii i wpływu na kształt wspólnoty, powinna odnaleźć swoje miejsce w jej hierarchicznym porządku. Krytyka współczesnych państw nie przeszkadzała Herderowi pokładać nadziei w państwie przyszłości, które powstanie zjednoczone z narodem w jednej organicznej całości państwa narodowego.

Warto wspomnieć, że we Włoszech wczesny ruch narodowy wiąże się z nazwiskiem jego głównego przedstawiciela, którym był Giuseppe Mazzini (1805 – 1872). Zaliczenie go do grona myślicieli nacjonalistycznych wynika z faktu, że to właśnie swojemu narodowi, Włoskiemu, przypisywał najwyższe uzdolnienia – możliwość połączenia myśli (zdolność właściwa Niemcom) z czynem (zdolność Francuzów).

Nacjonalizm początków XIX stulecia wiązał się ściśle z dążeniami do wyzwolenia narodów podzielonych, pozostających pod obcą władzą, okupowanych. Dotyczy to nie tylko Niemców, lecz także Polaków i Włochów. Sprawę wyzwolenia Grecji rozsławił w Europie swoją poezją lord Byron, który umarł w Grecji, dokąd pojechał walczyć o jej wyzwolenie. Mickiewicz, twórca Legionu Polskiego, który utworzony w Rzymie w 1848 r. walczyć miał o wyzwolenie Włoch, zmarł w Turcji, gdzie próbował formować polskie oddziały wspomagające Turcję przeciw Rosji w Wojnie Krymskiej. Duch poezji i     wielu innych poetów romantycznych przepojony był już nie tyle patriotyzmem, co nacjonalizmem — apoteozą historii, mistyką narodu, misjonizmem i mesjanizmem narodowym.

Narodziny nacjonalizmu galeria