Polityka zagraniczna Rosji Radzieckiej w latach dwudziestych

Po zakończeniu wojny domowej rząd radziecki zawarł serię sojuszy z państwami sąsiednimi, zaczynając od południowej granicy dawnego imperium carskiego. W lutym 1921 r. podpisano układ o przyjaźni z Iranem i Afganistanem, a w połowie marca z Turcją. Państwa zachodnie, a zwłaszcza Stany Zjednoczone, potępiły traktat z Brześcia Litewskiego i formalnie nie zapro­siły Rosji ponownie do udziału w strukturach europejskich. ZSRR musiała rozpaczliwie szukać nowych partnerów, możliwości odrodzenia handlu i kontaktów ze „światem zewnętrznym”.

Pierwszą szansą na wyłamanie się z izolacji była Międzynarodowa Konferencja Gospo­darcza w Genui w kwietniu 1922 roku. Rozmowy genueńskie miały doprowadzić do uznania Rosji Radzieckiej na arenie międzynarodowej. Celu tego nie udało się osiągnąć, ale delegacja radziecka, korzystając z nieporozumień między ententą i Niemcami na tle odszkodowań wojennych, porozumiała się z delegacją niemiecką. 16 kwietnia 1922 r. podpisano w Rapallo (pod Genuą) traktat między Niemcami a Rosją Radziecką. Oba rządy postanawiały nawiązać stosunki dyplomatyczne i handlowe. Ponadto Niemcy  wstrzymały się od roszczeń dotyczących zwrotu znacjonalizowa­nych przedsiębiorstw, dopóki Rosja nie przyzna tego przywileju innemu mocarstwu. Otrzymały w zamian status najwyższego uprzywilejowania, czer­piąc zyski z korzystnych umów handlowych. Rosjanie udzielili niemieckiej armii zezwolenia na testowanie nowych rodzajów broni na terenie ich kraju, co było niezgodne z warunkami traktatu wersalskiego. Wynik traktatu z Ra­pallo był korzystniejszy dla delegacji radzieckiej niż udział w konferencji w Genui, która w końcu zmieniła miejsce obrad na Hagę.

Aż do roku 1924 Wielka Brytania i Francja były zdecydowanie wrogo na­stawione do nowego rządu Rosji. Jednak po śmierci Lenina ZSRR w lutym 1924 r. nawiązał stosunki dyplomatyczne z Wielką Brytanią, a po tym przełomowym dla Rosjan wydarzeniu kolejne duże państwa, takie jak Chiny, Francja, Meksyk, Dania, Austria, Szwecja, Norwegia i Włochy, również uznały rząd radziecki. Stosunki z Chinami znormalizowały się pod koniec maja 1924 r., gdy zawarto układ o wzajemnych relacjach, na mocy którego ZSRR zachowywał kontrolę nad chińską koleją wschodnią i Mon­golią Zewnętrzną. Z kolei Rosjanie uznali ówczesne granice Chin i suweren­ność republiki oraz zobowiązali się do nieingerencji w jej wewnętrzne inte­resy.

Jednak okres pokojowej koegzystencji dobiegał końca. Pogłębiało się pogorszenie stosunków nie tylko ze wspomnianą Wielką Brytanią, ale również z Chinami, które zapoczątkowała masakra chińska komunistów w Szanghaju dokonana 12 kwietnia 1927 r. przez siły na­cjonalistycznego przywódcy Czang Kaj-szeka. Rzeź ta nastąpiła po nalocie chińskiej policji na biura radzieckiej misji w Pekinie. W ciągu następnych dwóch lat w Chinach wybuchł kolejny konflikt, kiedy armia mandżurska prze­jęła urządzenia telegrafu chińskiej kolei wschodniej i dokonała napaści na radziecki konsulat w Chinach. Wskutek tych akcji Sowieci utracili kontrolę nad chińską koleją, a wszystkie radzieckie organizacje w Chinach rozwiąza­no siłą. Aresztowano radzieckich obywateli, a armia mandżurska nieustan­nie naruszała granicę z ZSRR. W odpowiedzi Stalin wysłał Specjalnej Armii Dalekiego Wschodu, która odniosła zwycięstwo w starciach z armią mandżurską.

Wkrótce konflikt wygasł. W dniu 3 grudnia ZSRR i Chiny podpisały wstępny układ pokojowy, 22 grud­nia 1929 uzupełniony pełnym protokołem w Chabarowsku. W Mandżurii przy­wrócono status quo; żadna ze stron nie mogła się poszczycić znaczącymi zdo­byczami, lecz państwo radzieckie nie zaniechało jednak ryzykownej polityki.