Polskie Legiony i Księstwo Warszawskie

Legiony Jana Henryka Dąbrowskiego

Teraz przejdę do opisania pokrótce historii legionów polskich we Włoszech, których twórcą był gen. Jan Henryk Dąbrowski (1755 – 1818). Należał on do najwybitniejszych dowódców polskich. Po długoletniej służbie w wojsku saskim wstąpił w czasie Sejmu Wielkiego do armii polskiej, zasłużył się jako jeden z jej organizatorów, a w czasie powstania kościuszkowskiego wyróżnił się w wałkach w obronie Warszawy i słynną wyprawą do Wielkopolski. Po upadku powstania liczył początkowo na konflikt Prus z pozostałymi zaborcami, gdy jednak okazało się to nierealne, związał swe nadzieje z Francją. Dąbrowski był przede wszystkim żołnierzem i sprawa odtworzenia armii była dla niego najważniejsza. Dlatego przystał na propozycję Dyrektoriatu, by rokowania o utworzenie legionów polskich, głównie wśród wziętych do niewoli rekrutów galicyjskich, poprowadzić w Mediolanie z wodzem zwycięskiej armii francuskiej, gen. Napoleonem Bonaparte. Ze zdobytych na Austriakach terenów północnych Włoch Bonaparte utworzył właśnie zależną od Francji Republikę Lombardzką. Przy tym efemerycznym państwie miały więc powstać legiony  polskie.

Na początku Napoleon był nieufny i nie znał sprawy polskiej. Ostatecznie jednak 9 stycznia 1797 w Mediolanie podpisano dzięki wpływom Napoleona umowę z nowym rządem Republiki Lombardzkiej. Umowa dotyczyła tworzenia ochotniczych oddziałów polskich pod polską komendą i stopniami wojskowymi. Wszystko miało mieć charakter polski. Żołnierze otrzymali obywatelstwo nowo utworzonego państwa. 20 stycznia ukazała się w czterech językach odezwa podpisana przez Dąbrowskiego, skierowana do rodaków z wezwaniem do wstępowania pod „polskie sztandary”.

Odezwa ta wywołała różne reakcje Polaków. Od entuzjazmu i pełnego poparcia po nieufność i sprzeciw. Wiele osób obawiało się, że legiony staną się formacjami najemnymi. Mimo to w kwietniu 1797 stało już pod bronią 3 tysiące żołnierzy, a jesienią 8 tysięcy. Utworzono dwa pułki czyli „legie”, batalion artylerii oraz pułk jazdy. I legią dowodził gen. Michał Wielhorski, II Legią gen Franciszek Rymkiewicz. Legiony Polskie składały się głównie z jeńców polskich, pochodzących z armii austriackiej.

Legiony zorganizowano według wzorów francuskich, które zakładały demokratyzm w oddziałach. Nie stosowano kar cielesnych. W legionach panowała równość wobec prawa. Każdy żołnierz który umiał czytać i pisać mógł awansować do stopni oficerskich. Analfabetom udostępniano szkoły i świetlice żołnierskie, gdzie uczono nie tylko czytania i pisania, ale również zarysowywano historie państwa polskiego. Efektem tego wszystkiego miało być uformowanie żołnierza obywatela przyszłej demokratycznej Rzeczpospolitej. Miał on być świadomy i dumny z swej polskości.

Początkowo Legiony walczyły u boku Napoleona, a po pokoju z Austrią w Campo Formio 1797 roku przeistoczyły się w korpus posiłkowy Republiki Cisalpińskiej. Część legionistów została wysłana do Rzymu, gdzie Francja obaliła wkrótce rządy papieskie. W listopadzie 1798 roku uczestniczyli oni w obronie Republiki Rzymskiej. Miesiąc później oddziały legionistów pod dowództwem Karola Kniaziewicza przyczyniły się do zwycięstwa Francuzów pod Civita Castellana . Potem uczestniczyli oni w zwycięskiej ofensywie republikanów na Królestwo Neapolu. Następnie legioniści tłumili antyfrancuskie powstanie chłopskie w Republice Patrenopejskiej utworzonej w południowych Włoszech. Tu sformowano pułk jazdy istniejący potem pod różnymi nazwami m.in. jako ułani nadwiślańscy.

W 1799 r. polscy legioniści (ok. 8 tysięcy) wzięli udział w walkach z wojskami II koalicji antyfrancuskiej. Jednak w okresie szeregu porażek armii rewolucyjnej Francji we Włoszech polskie legiony poniosły ciężkie straty np. w bitwach pod Weroną, Magnano, w oblężonej Mantui, bitwach nad Trebbią i pod Novi. Francja jednak potrzebowała żołnierzy i zleciła Dąbrowskiemu odbudowę Legionu Włoskiego, zaś gen. Karol Kniaziewicz tworzył w Metz i Strasburgu nowy ok. 6 tysięczny legion zwany naddunajskim.