Polskie Legiony i Księstwo Warszawskie

Księstwo Warszawskie – „Małe państwo wielkich nadziei”

W latach 1805-1806 wojska francuskie i towarzyszący im Polacy zbliżyli się do ziem polskich. Po klęskach pruskich pod Jeną i Auerstadt nastąpiło załamanie się monarchii Hochenzollerów. Napoleon zająwszy Berlin, postanowił skorzystać ze sprawy polskiej, by zmusić Fryderyka Wilhelma do prędkiej kapitulacji albo zapewnić sobie podstawy do zwycięskiego prowadzenia wojny nad Wisłą. Wezwał więc do siebie gen. Dąbrowskiego i Józefa Wybickiego, którzy z polecenia cesarza wydali 3 listopada 1806 roku odezwę do Polaków wzywając do powstania. Napoleon nie udzielił w zamian żadnych wiążących obietnic, co do odbudowy państwa polskiego „Obaczę, jeżeli Polacy godni są być narodem” – oświadczył jedynie. Powstanie polskie uważał za wygodną dywersję przeciwko Prusom i Rosji oraz za okazję do formowania wojsk pomocniczych.

Polacy uznali wszakże słusznie, że rozkład państwa pruskiego stanowi wyjątkowo korzystną okazję do udokumentowania ich dążeń wolnościowych i stworzenia faktów dokonanych, które byłoby trudno zmienić. Chodziło o powołanie na miejsce uciekających Prusaków nowych władz polskich i stworzenie armii polskiej. Tak więc wkroczenie Francuzów do Wielkopolski doprowadziło w listopadzie 1806 roku do wybuchu powszechnego powstania przeciwko Prusakom, które osiągnęło liczne sukcesy, głównie w Kaliskim. Przy jego poparciu wojska francuskie szybko dotarły nad Wisłę zajmując Warszawę. Polacy odznaczali się chlubnie także w innych walkach z Prusakami i Rosjanami m. in. oblężenie Gdańska, blokada Kołobrzegu, atak na Gliwice i Mysłowice na Górnym Śląsku, rozbicie armii pruskiej pod Szczawnem koło Wałbrzycha, czy wreszcie decydującą bitwą pod Frydlandem, w wyniku której wojska rosyjskie wycofały się za Niemen i podjęto rokowania pokojowe.

Wytworzona w Polsce sytuacja nie pozostała bez wpływu na negocjacje w Tylży. O ile poprzednio zarówno Napoleon, jak i Aleksander wahali się, czy nie pozostawić ziem polskich w rekach króla pruskiego, teraz nie było dyskusji co do osłabienia Prus, poprzez właśnie odłączenie od nich polskich terenów. Napoleon gotów jednak był odstąpić je Aleksandrowi, spodziewając się, że w ten sposób zwiąże go ze sobą, utrudniając porozumienie z Prusami i Austrią. Car odrzucił tę propozycje i ostatecznie doszło do kompromisu.

W traktacie tylżyckim 7 lipca 1807 roku Napoleon i Aleksander postanowili powołać do samodzielnego bytu nowe państwo – Księstwo Warszawskie, obejmujące ziemie trzeciego, drugiego i południową część  pierwszego zaboru pruskiego. Nowo powstałemu państwu zagwarantowano wolną komunikację z Saksonią przez pruski Śląsk. Z części trzeciego zaboru wydzielono okręg białostocki, który przypadł Rosji. Prusy już nigdy go nie odzyskały. Gdańsk wraz z okalającym go terytorium o łącznej powierzchni 1,1 tys. km²  został wyłączony z terytorium pruskiego i przekształcony w wolne miasto, w którym stacjonowały wojska francuskie i rezydował przedstawiciel Francji. Nazwa nowego państwa nie miała się kojarzyć z dawną Rzeczpospolitą i stanowić zapowiedz jej restytucji . Miał to być twór nowy – jak gdyby tymczasowy niewchodzący w układ sił Europy.