Polskie Legiony i Księstwo Warszawskie

Wojna z Rosją

Polacy spodziewali się, że zwycięstwo nad Austriakami doprowadzi do restauracji państwa polskiego. Napoleon jednak napotkał w tej sprawie zdecydowany opór Aleksandra I. Sam zresztą, aby umożliwić porozumienie z Rosją, gotów był przystać na to, aby „Królestwo Polskie nigdy nie zostało odbudowane”, co jednak w końcu odrzucił. Tymczasem Księstwo coraz wyraźniej szykowało się do wojny z Rosją, która w przekonaniu ogólnym miała odegrać decydującą rolę w walce o odrodzenie państwa polskiego.

22 czerwca 1812 Napoleon w Wiłkowiszkach, w rozkazie dziennym ogłosił rozpoczęcie drugiej wojny polskiej, 24 czerwca siły koalicji sforsowały Niemen. 26 czerwca zebrał się sejm Księstwa, na sesji którego 28 czerwca ogłoszono przywrócenie Królestwa Polskiego.

Rosję zaatakowała Wielka Armia Napoleona, w ramach której walczyło 100 tys. wojska polskiego. Większość oddziałów polskich była rozproszona w jednostkach francuskich, jedynie V Korpus, liczący 35 tys. żołnierzy, pozostawał pod bezpośrednim zwierzchnictwem gen. Józefa Poniatowskiego. Po wyzwoleniu Wilna Napoleon powołał 1 lipca 1812 Komisję Rządu Tymczasowego Wielkiego Księstwa Litewskiego, której zadaniem była tymczasowa administracja na ziemiach litewsko-ruskich zajętych przez wojska napoleońskie.

W toku kampanii wojska polskie wyróżniły się męstwem pod Smoleńskiem, dzielnie walczyły pod Borodinem, pierwsze wkroczyły do Moskwy. Podczas odwrotu Polacy najlepiej oparli się ogarniającemu wielką armię rozprzężeniu i uczestniczyli w licznych bojach osłonowych. W czasie słynnej przeprawy przez Berezynę polscy i francuscy saperzy postawili w lodowatej wodzie dwa mosty, przez które uratowały się resztki armii. Wojska polskie poniosły olbrzymie straty. Do kraju wróciło niespełna 24 tys. ludzi.

Aleksander I dążył do zmontowania koalicji zdolnej do pełnego wykorzystania  zwycięstwa rosyjskiego nad wielką armią. Starał się również o pozyskanie wojska polskiego. Wydawało się to tym łatwiejsze, że Napoleon poniósł klęskę. Mimo to Poniatowski pozostał wierny cesarzowi, nie wierząc by zaborcy dopuścili do odbudowy Polski. Walczył w Saksonii, na Śląsku i Łużycach oraz  w bitwie narodów pod Lipskiem, parokrotnie ranny, utonął w Elsterze 18 października 1813 roku. Po abdykacji Napoleona  oddziały polskie przejął Aleksander I i oddał pod komendę swego brata w. ks. Konstantego.

Księstwo Warszawskie znalazło się pod okupacją rosyjską. Związanie sprawy polskiej z cesarzem Francuzów skończyło się jeszcze jedną klęską narodową. Niemniej sprawa polska została zepchnięta z martwego punktu, w którym znalazła się po trzecim rozbiorze. Czyn zbrojny Polaków i podjęcie sprawy polskiej  przez Napoleona zmusiły mocarstwa, a przede wszystkim Aleksandra I, do rozpatrzenia kwestii odbudowy królestwa polskiego, o czym miał zadecydować kongres wiedeński.