Przyczyny rewolucji w Rosji
Wojna pod wieloma względami uderzyła Rosję silniej niż inne państwa. Szybciej zachwiała podstawy jej życia gospodarczego i społecznego. Państwo to zostało odcięte od handlu zagranicznego i dostaw. Utraciło także źródło przemysłu chemicznego i metalurgicznego, którym były Niemcy. Mobilizacja i przejście wielu mężczyzn na wsi do pracy w rosnącym przemyśle wojennym spowodowały brak siły roboczej w rolnictwie szczególnie w gospodarstwach chłopskich. Na skutek tego wiele ziemi leżało odłogiem. Dość prędko też wystąpiły trudności żywnościowe, zwłaszcza w większych miastach. Ponadto występowały wady w transporcie. Koleje, których sieć była za rzadka w stosunku do potrzeb kraju, zostały obarczone dodatkową pracą przewozów wojskowych, otrzymywały natomiast mniejszą ilość węgla. Jego dotkliwy brak odczuwał również przemysł. Zacofanie gospodarcze ówczesnej Rosji sprawiło, że nagły rozwój przemysłu zbrojeniowego, nie wystarczający w stosunku do potrzeb kraju, spowodował zastój, a w każdym razie trudności w innych dziedzinach produkcji.
Było rzeczą coraz bardziej widoczną, że nieudolny, zmruszały system caratu nie jest w stanie podołać ciężkim zadaniom, które przed Rosją stawiała tocząca się wojna. Od początku XX wieku znajdował się on w stałym kryzysie, wywoływanym przez konflikty z różnymi środowiskami. Najważniejszym z nich było utrzymywanie anachronicznego systemu władzy, radykalnie różniącego się od ówczesnych ustrojów krajów Europy Zachodniej. Sprzeciw wobec jakimkolwiek próbom demokratyzacji Rosji powodował radykalizację nastrojów wśród inteligencji i burżuazji. Innym równie ważnym czynnikiem była polityka wewnętrzna caratu względem nierosyjskich narodów, dążącego do rusyfikacji Polski, Litwy, Łotwy, Estonii i Ukrainy. Wprawdzie rewolucja 1905 przyniosła manifest październikowy będący de facto pierwszą konstytucją i strajki zostały opanowane w 1906 r. , lecz następne lata nie przynosiły znaczącej poprawy nastrojów.
Należy również zaznaczyć, że nieudolnie dowodzone i źle wyposażone oddziały rosyjskie zaczęły ponosić klęski na froncie wschodnim, co zmusiło Rosjan do wycofania się z terytoriów Polski i Litwy we wrześniu 1915 r. Było to brzemienne w skutkach, gdyż do opozycji (mienszewików, bolszewików i kadetów) dołączyli konserwatyści i nacjonaliści, którzy przedtem popierali częściowo politykę caratu. Była jeszcze jedna okoliczność, która walnie obniżyła autorytet cara Mikołaja II, a mianowicie afera Rasputina. Grigorij Rasputin, chłop z guberni tobolskiej, praktykami rzekomego cudotwórcy i proroka, mogącego uzdrowić nieuleczalnie chorego na hemofilię następcę tronu carewicza Aleksego, zdobył nieograniczony wpływ na carycę, a przez nią na Mikołaja II. Decyzje carskie, dotyczące ważnych kwestii politycznych, a zwłaszcza wysokich dygnitarzy państwowych, zależały od nastrojów Rasputina.
W przedłużającej się wojnie i we wspomnianych wcześniej klęskach caratu upatrywano zresztą słusznie jedną z przyczyn wzrastania ruchu rewolucyjnego. Dlatego też na dworze carskim i w kołach konserwatywnych narodziła się myśl zwarcia jak najszybciej odrębnego pokoju, co miało powstrzymać ten niepokojący proces. Jednak nie była to sprawa łatwa, gdyż Niemcy niewiele mieli Rosji do zaoferowania, a na dodatek dostawy i pożyczki wojenne zaciągane w Paryżu, Londynie i nowym Jorku związały jeszcze bardziej carat i burżuazję rosyjską z Zachodem.
Jesienią 1916 r. sytuacja była silnie napięta. Coraz bardziej dawał się we znaki głód, coraz liczniejsze były strajki, coraz mocniej wzbierała fala rewolucyjna. Oburzenie na cara i na rząd było tak powszechne, iż najbliższe tronu koła monarchistyczne zamyślały zorganizować zamach stanu i pozbawić nieudolnego Mikołaja II korony, a to dla ratowania samego ustroju caratu. Jakby wstępem do tego kroku było zabicie w nocy z 29 na 30 grudnia Rasputina.
