Republika rzymska – ustrój polityczny

Pretorzy – początkowo jeden, później dwóch. Głównym ich zadaniem było utrzymanie porządku w mieście. W czasie nieobecności konsulów, pretorzy przejmował najwyższą władzę w mieście, mogąc nawet zwoływać posiedzenia senatu. Zasadniczym jednak zadaniem pretorów było sądownictwo. Ważnym uprawnieniem pretora było wydawanie edyktów (edykty pretorskie), w których ustalał on sposoby postępowania w sprawach niedostatecznie jasno uregulowanych przez ustawy (leges) czy prawo zwyczajowe. Owe edykty odegrały ważną rolę w rozwoju prawodawstwa i były uwzględniane w późniejszych kodyfikacjach prawa rzymskiego. Do oznak pretorów należały: w Rzymie – krzesło kurulne i toga praetexta oraz 2 liktorów z rózgami, na prowincji – 6 liktorów z rózgami i toporami. Pretor urbanus zajmował się sądzeniem obywateli Rzymu, natomiast pretor perigimus sądzeniem cudzoziemców.

Cenzor– byli urzędnikami o charakterze specjalnym. Wybierano ich w liczbie dwóch na pięć lat, władzę swą sprawowali tylko 18 miesięcy. Zadaniem ich było przeprowadzenie spisu majątkowego, czyli cenzusu, podział obywateli na centurie i tribus oraz sporządzanie listy do senatu. Na cenzorów wybierano najczęściej starszych wiekiem senatorów, pochodzących z dobrych rodzin i z reguły byłych konsulów.

Trybun ludowy – był ważnym czynnikiem ochrony praw ludu przeciw nadużycia oligarchii. Na początku było dwóch lub czterech (dla każdej z 4 tribus urbanae), a od 457 r. p.n.e. dziesięciu, wybierani byli przez comitia plebis. Posiadali prawo weta, mogli aresztować urzędnika, zwoływać zgromadzenia ludowe i stawiać na nich wnioski. Osoba trybuna ludowego, w okresie jego rocznej kadencji, była święta i nietykalna (sacrosanctus). Władza trybunów ograniczona była tylko do terenów miejskich Rzymu, czyli nie mogli oni przeciwstawiać się urzędnikom poza obrębem miasta.

Edylowie – byli wybierani przez komicja trybusowe. Pierwotnie podzieleni na edyli kurulnych i plebejskich (od 367 p.n.e.), z czasem różnice w kompetencjach uległy zniwelowaniu. Zajmowali się sprawami porządkowymi miasta. Oni zajmowali się zaopatrzeniem i urządzaniem igrzysk na własny koszt. Nazwa tego urzędu pochodziła od słowa świątynia.

Kwestorzy – Jego urząd powstał prawdopodobnie w czasach królewskich. W okresie wczesnej republiki 2 kwestorów, mianowanych przez konsulów, było ich pomocnikami. Zajmowali się głównie sprawami finansowymi.

Dyktator – urząd wyjątkowy, powoływany na okres 6 miesięcy w sytuacjach szczególnie krytycznych dla państwa. Senat decydował o potrzebie wyboru dyktatora, jednak daną osobę wybierał już konsul. Miał niczym nieograniczoną władzę. Dyktator powoływał dowódcę jazdy (magister equitum), który w czasie wojny dowodził jazdą, podczas gdy dyktator stał na czele piechoty. Oznaką nieograniczonej władzy dyktatora było 24 liktorów towarzyszących mu nawet w samym mieście. Do legendy przeszedł Lucjusz Kwintus Cincinnatus – rolnik, którego w 458 p.n.e. obwołano dyktatorem podczas wojny z ludem Ekwów. Po jej zakończeniu natychmiast zrezygnował z urzędu i powrócił do pracy na roli.

Od III w p.n.e. ustaliła się zwyczajowa kolejność sprawowania urzędów – od najniższych do najwyższych. Oto kolejność kariery politycznej w ówczesnym Rzymie:

• Kwestor – trzeba było mieć minimum 27 lat i odbyć służbę wojskową.
• Edyl lub trybun ludowy – trzeba było mieć minimum 30 lat.
• Pretor – trzeba było mieć minimum 40 lat.
• Konsul – można nim było zostać po 3 latach od pełnienia apretury, czyli trzeba było mieć około 43 lat.
• Cenzor – był wybierany tylko wśród byłych konsulów.

Senat

Senat składał się z byłych i czynnych urzędników, których listę ustalali cenzorowie. Musieli oni utrzymywać na niej tych, którzy byli już senatorami. Jedynie można było skreślić osobę, która spowodowała naruszenie obowiązujących obyczajów. Początkowo senat był organem doradczym króla, złożonym ze 100 przedstawicieli rodów rzymskich. W okresie republiki najwyższy organ władzy ustawodawczej, decydujący o polityce wewnętrznej i zagranicznej. W skład senatu wchodziło początkowo 300 senatorów, od czasów Sulli – 600, za Cezara – 900, za pryncypatu – 600. Głosowali oni jawnie, przechodząc na drugą stronę sali.

Zajmowali się:

• Przydzielanie prokonsulom ich prowincji.
• Zarządzanie budżetem republiki.
• Przyjmowaniem obcych poselstw.
• Sądzenie członków rodzin senatorskich.

Był to urząd konserwatywny i niechętny zmianą.