Rewolucja przemysłowa w XVIII wieku – historia

PRZYCZYNY REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ

Wzrost liczby ludności i rozwijający się podział pracy w XVIII-wiecznej Anglii, postępujący rozrost jej terytoriów kolonialnych oraz rozwój handlu zamorskiego powodowały wzrost zapotrzebowania na wyroby przemysłowe, którego nie mogła pokryć produkcja oparta wyłącznie na produkcji ręcznej. Aby sprostać temu zapotrzebowaniu, musiały zostać dokonane niezbędne przekształcenia w systemie wytwórczym. Jednakże mogły być one przeprowadzone dopiero po spełnieniu kilku istotnych uwarunkowań.

1. Polityczne osłabienie systemu feudalnego.

Feudalizm był w sposób istotny czynnikiem hamującym rozwój wytwórczości. Składała się na to przede wszystkim:

a) ekonomiczna i pozaekonomiczna zależność producenta rolnego od właściciela ziemskiego powodująca izolację chłopa od rynku, co z kolei wpływało na małą chłonność rynku wewnętrznego.

b) sztywność struktur rzemiosła cechowego wykluczająca wprowadzenie unowocześnień technicznych.

W Anglii w XVII wieku w wyniku rewolucji burżuazyjnej obalony został feudalizm, ugruntowały się stosunki wczesnokapitalistyczne, a burżuazja zyskała decydujący wpływ na politykę państwa.

Równocześnie na skutek procesów zachodzących w angielskiej strukturze agrarnej („ogradzanie”) zmniejszyła się liczba ludzi zatrudnionych w rolnictwie i coraz więcej ludności wiejskiej szukało źródła utrzymania w rzemiośle chałupniczym.

Wszystko to sprawiło, że Anglia w XVIII wieku była krajem z chłonnym rynkiem wewnętrznym (średnia zamożność i dochód na głowę przewyższała poziom Europy kontynentalnej, jeśli pominąć tak małe regiony jak Holandia) i wyjątkowo zaawansowanych społecznym podziale pracy.

2. Rozbudowa manufaktur.

Przede wszystkim musiał istnieć bodziec dla zwiększenia produkcji poprzez rozbudowę manufaktur. W przypadku Anglii był to chłonny rynek wewnętrzny oraz wynikająca z wyspiarskiego położenia Anglii istotna rola handlu zamorskiego i kolonialnego dla gospodarki angielskiej. Szczególną rolę odegrał tu rynek północnoamerykański. W koloniach północnoamerykańskich gwałtownie powiększała się liczba ludności, która pod względem zamożności przewyższała średnią europejską, a na skutek dyskryminacyjnej polityki metropolii pozbawiona była własnego przemysłu.

Rozbudowa manufaktur wymagała poważnych nakładów finansowych. Dlatego też przekształcenia strukturalne w przemyśle mogły się dokonać w kraju, w którym istniały nagromadzone uprzednio wolne kapitały. W Anglii zasięg akumulacji pierwotnej kapitału był największy. Kapitały pochodziły ze znacznych zysków kupców angielskich w handlu z innymi krajami, z eksploatacji licznych i bogatych kolonii oraz dzięki rugowaniu chłopów z ziemi w trakcie „ogradzania”.

Obfitość i taniość surowców występujących na miejscu, w Anglii (wełna, węgiel kamienny, ruda żelaza) sprzyjała poszukiwaniom i eksperymentom opartym na wykorzystaniu tych surowców.

W Anglii XVIII-wiecznej stosunkowo dobrze rozwinięte były instytucje finansowe i kredytowe (Bank Anglii powstał w 1694), co przy istnieniu kapitałów i rozwiniętego rynku pracy uzasadniało pęd do inwestowania. Inwestowano w rolnictwo, handel zamorski, a więc i w podtrzymującą ten handel wytwórczość krajową, na którą był popyt.

Rozbudowie manufaktur sprzyjała również bardziej stabilna koniunktura gospodarcza niż na kontynencie, co było wynikiem stabilnej sytuacji politycznej w Anglii.

3. Odpowiedni poziom nauki i techniki.

Anglicy nie wyprzedzali znacząco innych krajów, ale w Anglii sprawdziło się przysłowie „potrzeba matką wynalazków”. Anglicy potrafili w sprzyjających warunkach ekonomicznych wykorzystać nagromadzone doświadczenie do celów praktycznych.

Istotną rolę odgrywał również fakt istnienia od 1623 roku prawa patentowego w Anglii oraz konstytucyjnego zagwarantowania swobód obywatelskich, przyciągającego znanych fachowców zmuszonych do ucieczki z kontynentu.

W Anglii w XVIII wieku powstała więc sytuacja, w której z jednej strony rosło zapotrzebowanie na wyroby przemysłowe, z drugiej zaś istniały realne warunki rozwoju przemysłu: system feudalny był politycznie osłabiony, nagromadzono odpowiednie kapitały, a stan nauki i techniki pozwalał na budowanie maszyn i ich stosowanie w produkcji. W żadnym innym kraju nie istniała wtedy tak sprzyjająca sytuacja. Anglia jako jedyne państwo na świecie miała obiektywne warunki, aby w drugiej połowie XVIII wieku wkroczyć w erę rewolucji przemysłowej.