Społeczeństwo Polskie w XX wieku – recenzja
Prezentowana książka pt. „Społeczeństwo Polskie w XX wieku” jest zbiorową pracą Włodzimierza Mędrzeckiego, Szymona Rudnickiego i Janusza Żarnowskiego. Została wydana w 2003 roku przez Instytut Historii PAN. Dzieło to jak sam tytuł wskazuje jest poświęcone przemianom społecznym, które są rozpatrywane w skali całego społeczeństwa polskiego oraz jego poszczególnych grup: chłopstwa, robotników, inteligencji i ziemiaństwa. Książka dotyczy okresu od przełomu XIX w. do 1989 r., zawiera też uwagi dotyczące współczesnego społeczeństwa polskiego.
Jej redaktorem naukowym jest znany i szanowany prof. Janusz Żarnowski specjalista od historii społeczeństwa. Obecnie jest przewodniczącym Komitetu Nauk Historycznych PAN. Na co dzień wykłada w prywatnej Wyższej Szkole Komunikowania i Mediów Społecznych im. Jerzego Giedroycia w Warszawie. Wydał wiele publikacji m. in. „Listopad 1918” (1982), „Społeczeństwo Drugiej Rzeczpospolitej: 1918-1939” (1973) czy „Społeczeństwa XX wieku” (1990).
Dwaj pozostali autorzy Włodzimierz Mędrzecki i Szymon Rudnicki wykładają na Uniwersytecie Warszawskim. Pierwszy z nich napisał kilka podręczników do szkół podstawowych i gimnazjów. Ostatnio wydał książkę pt. „Inteligencja polska na Wołyniu w okresie międzywojennym” (2005). Natomiast Szymon Rudnicki wcześniej w swych publikacjach zajmował się głównie sprawami politycznymi „Obóz Narodowo Radykalny: geneza i działalność” (1985) czy „Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej” (2004).
Na samym początku warto opisać budowę książki. Otwiera ją rozdział poświęcony całokształtowi dziejów społeczeństwa w minionym stuleciu, dalej następują opracowania dziejów poszczególnych jego części składowych: chłopów, robotników, inteligencji i ziemiaństwa. Każdy dział jest podzielony na podrozdziały i prezentuje powstanie warstwy społecznej oraz jej rozwój w XX wieku. Wszystkie części książki zaopatrzone są w krótką bibliografię, która na pewno przyda się do zgłębiania tematu.
Autorzy książki postawili zarysować rozwój społeczeństwa polskiego w XX wieku. Był to z całą pewnością cel słuszny. W bibliotekach znajduje się mnóstwo książek poświęconych poszczególnym epokom i to głównie dotyczących wybranych klas czy warstw społecznych. Najwięcej prac zajmuje się okresem międzywojennym (1918-1939). Natomiast historii społeczeństwa w drugiej połowie XX wieku poświęcono dotychczas niewiele publikacji. Dlatego warto podkreślić iż zamieszczone w niej szkice stanowią pod pewnymi względami nowość naukową. „Społeczeństwo Polskie w XX wieku” jest książką jakiej do tej pory na polskim rynku nie było. Sumuje ona całą historię społeczeństwa polskiego w niedawno zakończonym stuleciu.
Ułożenie książki jest przemyślane i bardzo dobre. Dzięki niemu najpierw Janusz Żarnowski wprowadza nas ogólnie do dziejów społeczeństwa, a potem z każdym następnym działem dowiadujemy się szczegółowych informacji o poszczególnych warstwach społecznych. Ponieważ każda grupa społeczna jest opisana przez innego autora, często ich opinie się różnią. Na pewno poszerzy to naszą wiedzę o różne teorie i podejścia naukowe do tematu.
Czytając tą książkę nie mogłem uwierzyć, że brakło w niej działu poświęconego mieszczaństwu. Jest to wielki minus. W końcu publikacja ta miała opisać całość dziejów społeczeństwa polskiego. Kolejnym minusem jest to, że redaktor i autorzy trzymają się mocno podziału społeczeństwa na klasy i warstwy. Pomijając zupełnie inne spojrzenie na tą tematykę. W końcu społeczeństwo jest różnorodne i na pewno można by było dodać choćby krótki dział na temat podziału na mężczyzn i kobiety czy kategorie wiekowe i generacje. Autorzy zapomnieli również o innych grupach etnicznych, których w Polsce było bardzo dużo. Dotyczyło to głównie okresu międzywojennego, gdy co najmniej ⅓ część ludności państwa polskiego należała do mniejszości etnicznych.
Książka ta jest napisana w uproszczonej formy i zredukowano w niej do minimum aparat naukowy. Nie znajdziemy w niej dużej liczby przypisów, indeksu czy bogatej bibliografii. Dlatego jest ona stworzona do dużego grona czytelników, zarówno dla zawodowych historyków, jak i pasjonatów historii XX wieku.
Na sam koniec warto omówić szatę graficzną publikacji. Jest ona bardzo uboga. Książka nie ma ani jednej ilustracji! Na pewno by się one przydały dla większego przybliżenia nas do społeczeństwa w minionym stuleciu. Oprawa jest miękka i przedstawia kolaż Saszy Blondera „Szkicownik”.
Podsumowując książka „Społeczeństwo Polskie w XX wieku” pomimo kilku pominiętych tematów jest warta uwagi. Należy podkreślić, że przedstawia tylko szkielet społeczeństwa polskiego i opiera się tylko na klasycznych strukturach klas i warstw. Dlatego może być z całą pewnością wykorzystania jako pierwsza lektura zagłębiająca nas w sprawy społeczne. Więcej szczegółowych informacji należy szukać już w innych publikacjach.
Społeczeństwo Polskie w XX wieku, pod red. J. Żarnowski , Wydawnictwo Instytut Historii PAN, Warszawa 2003. ss. 262, il. 0.
