Stosunki polsko-rosyjskie 1569–1667

Stefan Batory

Po ucieczce Henryka Walezego na tron polski obrano 15 grudnia 1575 roku Stefana Batorego i Annę Jagiellonkę. Był on władcą Siedmiogrodu. Przez wielu historyków uważany jest za jednego z najwybitniejszych polskich królów elekcyjnych. Za jego rządów trwających 11 lat często iskrzyło między Polską, a Moskwą w końcu na samym początku w pacta conventa przyrzekł odebrać ziemie zagrabione przez Rosję. Zaczęło się już w lipcu 1575 gdy wojska Iwana IV zaczęły wkraczać na razie powoli na teren Inflant należących do Rzeczpospolitej. Prawdziwa ofensywa zaczęła się w 1577 gdy 30 tysięczna armia rosyjska pod dowództwem samego cara Iwana IV wkroczyła do Inflant. Przez trzy miesiące ofensywy zdobyli 27 miast i bezpośrednio zagrozili Rydze. Formalnie nie była to wojna pomiędzy Moskwą, a Rzeczpospolitą – car nie prowadził działań na granicy pomiędzy obu państwami, nie podejmowała także ich Rzeczpospolita. Prowadzono po prostu wojnę w Inflantach.

W odpowiedzi na działania moskiewskie król zwołał litewskie pospolite ruszenie, a sejmiki uchwaliły podatki na nowe zaciągi. W jesieni 1577 roku rozpoczęła się kontrofensywa w Inflantach. Polegała ona na prowadzeniu „małe wojny”- liczne małe oddziały wkroczyły na tereny zajęte przez Moskwę i starały się je blokować oraz zdobywać miasta i zamki. Dało to pewne spektakularne sukcesy np. odbicie Dyneburgu – podobno załoga tego miasta była totalnie pijana, bo wcześniej Litwini wysłali im wódkę. Batoremu chodziło o to, aby nie utrwaliła się granica wpływów moskiewskich na Dźwinie, lecz aby trwała wojna, gdyż planował uderzenie gdzie indziej.
Król domagał się dodatkowych pieniędzy na walkę z Rosją. Do tego celu rozpoczął się sejm w styczniu 1578. Posłowie choć byli przychylni planom Batorego, zgodzili się na dodatkowe podatki dopiero po reformie sądownictwa. Do 1578 r. najwyższym sędzią był król. W swym sądzie nadwornym król mógł sądzić wszystkie sprawy. Miał prawo wywołać przed swój sąd każdą sprawę w królestwie. Każdy, do początków XVI w. również chłop, mógł zażądać sądzenia jego sprawy przez sąd królewski. Stefan Batory zrzekł się uprawnień najwyższego sędziego na rzecz utworzonego jednocześnie Trybunału Koronnego. Sądzili w nim reprezentanci szlachty i duchowieństwa. Po prostu sprzedał uprawnienia królów polskich w dziedzinie sądownictwa w zamian za uchwalenie podatków potrzebnych na wojnę.

Po dostaniu podatków zaczął przygotowania do wojny. Zmienił on dotychczasową taktykę Rzeczpospolitej, polegająca na dążeniu do decydującego starcia w polu i rozbicia głównych sił wroga. Dawało to tylko połowiczne rezultaty, gdyż niszczono wojsko nieprzyjaciela, lecz twierdze pozostawały w jego rękach. Król postanowił uderzyć w fortece znajdujące się w posiadaniu moskiewskim, ale nie rezygnował ze stoczenia decydującej bitwy z armią cara. Skupianie się na zdobywaniu twierdz, zmieniło trochę proporcje w wojsku polskim, teraz zaczęto stawiać głównie na piechotę. Tworzenie piechoty wybranieckiej nie dawało oczekiwanych rezultatów więc zaczęto najmować Węgrów, Niemców, doborowe oddziały Kozaków, a nawet Szkotów. Batory zadbał również o oddziały saperskie, inżynieryjne i artylerie.

Batory przed rozpoczęciem wojny podjął działania dyplomatyczne w celu zdobycia sojuszników i doprowadzenia do izolacji politycznej cara. Służyła temu między innymi polityka do Prus Książęcych (zgodził się na przejęcie kurateli (faktycznej regencji) nad chorym umysłowo księciem pruskim Albrechtem Fryderykiem Hohenzollernem przez jego brata stryjecznego margrabiego Ansbach Jerzego Fryderyka) czy zapewnienie sobie neutralności Turcji i Tatarów. Niestety nie udało się porozumieć się ze Szwecją, która miała podobne cele do Polski. Wojna z Moskwą sprowadziła się w zasadzie do trzech wielkich wypraw, w wyniku których zdobyto dwie twierdze, a podczas oblężenia trzeciej zawarto rozejm. Iwan IV bał się wydać walną bitwę dlatego główne siły Rosyjskie zawsze stacjonowały w bezpiecznej odległości. Natomiast uderzeniu armii królewskiej towarzyszyły działania zagonów kawalerii na dalekich tyłach przeciwnika. na następnych stronach opiszę pokrótce te trzy kampanie.