Stosunki polsko-rosyjskie 1569–1667

Psków 1581/1582

Trzecia kampania podobnie jak pozostałe rozpoczęła się od batalii sejmowej. Ostatecznie jednak udało się królowi namówić szlachtę do uchwalenia podwójnego poboru, ale izba poselska zażądała aby to był ostatni tego rodzaju wysiłek finansowy. Skompletowano armię liczącą 47 tyś. Ludzi i wyruszono z Połocka na północ. Król wolał uderzyć na Nowogród Wielki, licząc na przychylność mieszkańców, tej byłej republiki kupieckiej, okrutnie spacyfikowanej przez Iwana IV w 1570. Jednak przeważyło zdanie dowódców, aby skierować się na Psków, dobrze umocnioną fortece, która znajdowała się blisko Inflant. Forteca którą ujrzeli wywołała na nich olbrzymie wrażenie. Miasto było jednym z największych miast handlowych imperium Rosyjskiego. Liczyło około 30 tyś. Mieszkańców i 20 tyś. Załogi. Armia królewska rozpoczęła budowę szańców by za pomocą artylerii burzyć mury. Po uczynieniu wyrwy w murze piechota ruszyła do ataku, który jednak został odparty. Niestety w obozie króla zaczęło brakować prochu. Ponadto strona polsko–litewska nosiła się z zamiarem zawarcia pokoju po osiągnięciu strategicznych celów – wycofania się Moskwy z Inflant i odzyskania ziem straconych w czasie panowania Księstwa Litewskiego utraconych w czasie panowania Zygmunta Augusta. Rozpoczęto długotrwałe oblężenie Pskowa.

Natomiast jeden oddział kawaleria pustoszyła ziemie siewierską, a drugi pod dowództwem Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna” i Filona Kmita miała za zadanie zlokalizować główne siły Moskwy. Warto podkreślić, że te oddziały miały szanse wykończyć cara, jednak nie przeprowadzili one ataku na Starice gdzie przebywał Iwan IV. Dowódcy myśleli, że ma ze sobą wielkie siły. Było to jednak błędne myślenie gdyż car w ogóle nie spodziewał się oddziałów Polskich tak daleko od działań wojennych i miał jedynie małą gwardie przyboczną.

Tymczasem oblężenie Pskowa prowadzono w surowych zimowych warunkach, gdyż mrozy zapanowały już w październiku. Po wyjeździe króla z obozu armią kierował nowy hetman wielki koronny – Jan Zamoyski. Tymczasem Szwedzi wykorzystując nasze zwycięstwa zaatakowali i zdobyli Narwę i liczne zamki w Inflantach. Polityka Iwana IV Groźnego legła w gruzach. Została zamknięta żegluga narewska i Moskwa straciła bezpośrednie połączenie handlowe z Europą. W takiej sytuacji car zdecydował się na rokowania z Rzeczpospolitą.

Rokowania rozpoczęto w grudniu w Kiwerowej Horce, wiosce położonej pomiędzy Jamem Zapolskim, a Pskowem. W wyniku rozmów strona moskiewska zgodziła się zrezygnować z pretensji do Inflant i oddać Rzeczpospolitej wszystkie zdobyte tam zamki, a także ziemie połocką z zamkami: Połock, Wieliż, uświat, Ozieryszcze, Zawołocze, Siebież. Pozostałe zamki zdobyte przez armię polsko – litewską zostały zwrócone carowi. Podczas rokowań wypłynęła spawa Estonii i zamków zdobytych przez Szwedów, ale w ostatecznym dokumencie ją pominięto. Działania wojenne zakończyły się 15 stycznia 1582 podpisaniem i zaprzysiężeniem rozejmu na wspomnianych warunkach na 10 lat.

Po zakończeniu wojny autorytet Stefana Batorego w Europie wzrósł niepomiernie. Papież Grzegorz VIII planował powołanie nowej Ligii Świętej przeciwko Turcji i zaprosił Batorego do niej. Jednak po śmierci Iwana IV w 1584 jego głównym celem było podporządkowanie sobie Moskwy. Te marzenia przerywa jednak śmierć 12 grudnia 1586 w Grodnie. Zmarł po długiej chorobie na uremię – czyli mocznice jest to zespół objawów spowodowany krańcowym upośledzeniem funkcji nerek.

Podsumowując – wojny moskiewskie Batorego są doskonałym przykładem skutecznie prowadzonych kampanii wojennych. Różniły się one zasadniczo od większości działań prowadzonych w późniejszym okresie przez Rzeczpospolitą, gdyż oprócz wygrywania bitew, udało się Batoremu wygrać całą wojnę. Zwycięstwa te otworzyły chwalebną kartę polskiej historii wojskowej, a następcami Batorego byli tacy dowódcy, jak Jan Karol Chodkiewicz, Stanisław Żółkiewski, Stanisław Koniecpolski, Stefan Czarniecki czy Jan Sobieski.