Bolszewicy

W kwietniu do Rosji powróciła grupa radykalnych socjaldemokratów (bolszewicy) z Leninem na czele i rozpoczęła walkę o wpływy i władzę. Włodzimierz Lenin właściwie Władimir Iljicz Uljanow był synem nauczyciela i inspektora szkół ludowych guberni symbirskiej Ilji Uljanowa oraz Marii Aleksandrowny z domu Blank. Za pośrednictwem swego brata, Aleksandra, wcześnie zetknął się z literaturą marksistowską. Wielkim wstrząsem dla Włodzimierza stał się 8 maja 1887 roku, kiedy to Aleksandra stracono za działalność rewolucyjną w grupie planującej zamach na cara. W tym samym roku Lenin wstąpił na wydział prawa na Uniwersytecie w Kazaniu, skąd już w grudniu został wydalony za udział w rewolucyjnym zebraniu studentów i zesłany. Po powrocie do Kazania wstąpił do jednego z kółek marksistowskich, gdzie studiował Kapitał i inne prace Marksa i Engelsa.

Lenin już na drugi dzień po swym powrocie 17 kwietnia przedstawił na zebraniu bolszewików swój program. Zakładał on obalenie Rządu Tymczasowego i przejęcie władzy przez Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Bolszewicy stanowili w nich mniejszość i Lenin w rzeczywistości dążył do wywołania chaosu i osłabienia pozycji Rządu. W tezach kwietniowych żądał też natychmiastowe­go zakończenia działań wojennych. Liczył na spro­wokowanie zamieszek w armii. Masowe dezercje mogły ją tak osłabić, że Lenin z łatwością przejąłby władzę. Hasłem równie demagogicznym było żą­danie ziemi dla chłopów. Bolszewicy głoszący komunistyczne idee likwidacji własności prywatnej, w tym także ziemi, nie zamierzali realizować tego postulatu. Chcieli jedynie zdobyć poparcie chłop­stwa, gdy będą przejmowali władzę. Dzięki tajnej niemieckiej pomocy finansowej hasła: „Cała wła­dza w ręce rad! Precz z wojną! Ziemia dla chłopów!” stały się znane całemu społeczeństwu rosyjskiemu.

W maju 1917 r. w Rosji doszło do nowej fali demonstracji. Pod naciskiem protestujących tłumów dokonano rekonstrukcji rządu. Poszerzono skład koalicji rządowej o  partie socjalistyczne z wyjątkiem bolszewików. Do rządu weszli przedstawiciele eserowców i mienszewików. Nowy rząd jednak kontynuował wojnę i rozpoczął ofensywę na froncie południowo-zachodnim oraz wspólnie z Rumunami na froncie rumuńskim. Nie przyniosło to jednak żadnych dużych sukcesów, powiększyła się jedynie liczba zabitych rosyjskich żołnierzy. Na dodatek na początku września Niemcy podjęli ofensywę na froncie północnym w kierun­ku Rygi. Udało im się sforsować zachodnią Dźwinę i 3 września zająć Rygę, a 6 września wyszli na linię Wenden. Niemcy zagrozili stolicy państwa.

Niepowodzenia armii rosyjskiej i sukcesy austriacko-niemieckie związane były z sytuacją panującą w Rosji, gdzie w dalszym ciągu trwała rewolucja. Bolszewicy z Leninem na czele tworzyli rady w wojsku, podrywali autorytet oficerów, wzywali żołnierzy do dezercji i przerwania wojny, którą uznali za wojnę imperialistyczną. Wie­lu żołnierzy ulegając tej agitacji oddawało się do niewoli lub uciekało z oddziałów. Załamanie ofensywy w połowie lipca bolszewicy wykorzystali do podjęcia bezpośred­niego ataku na Rząd Tymczasowy, oskarżając go o kontynuowanie polityki cara.

16 lipca 1917 r. odbyły się w Piotrogrodzie demonstracje antyrzą­dowe; zainaugurowali je żołnierze. Bol­szewicy uważali początkowo, że sytuacja jeszcze nie dojrzała, że ani armia, ani kraj nie są jeszcze dostatecznie przygotowane, aby poprzeć rewolucyjny czyn stolicy; przedwczesne wystąpienie mogło więc tylko ułatwić rządowi rozbicie czołówki ruchu rewolucyjnego. Nacisk robot­ników i żołnierzy był wszakże tak duży, że wstrzymanie demonstracji okazało się niemożliwością. Nazajutrz, 17 lipca ponad 500 tys. robotni­ków, żołnierzy i marynarzy floty bałtyckiej wyszło na ulice Piotrogrodu z hasłem „władza dla rad”. Rząd uciekł się do represji. Przeciwko de­monstrantom rzucono oddziały kozackie i uczniów szkół oficerskich. Aresztowano wielu działaczy rewolucyjnych. Zamknięto dziennik „Prawdę”, główny organ partii bolszewickiej, i parę innych pism.