Giecz – znaleziska broni i uzbrojenia

Jednym z wyróżniających się elementów historycznego krajobrazu wczesnośredniowiecznej Polski jest Giecz. Obecnie jest to mała wieś położona w województwie wielkopolskim, w powiecie średzkim. Ponad 1000 lat temu znajdował się tutaj jeden z najstarszych i najważniejszych ośrodków związanych z początkami państwa polskiego. Po zni­sz­czeniach spowodowanych najazdem czes­kiego księ­cia Brzetysława II w 1038 ro­ku, Giecz nigdy już nie odzyskał dawnego znaczenia, choć jeszcze długo był sie­dzi­bą kasztelana, a nieraz odbywały się tu ważne spotkania, jak zjazdy książąt dziel­ni­cowych.

Badania archeologiczne na terenie Giecza podjęto już w 1949 roku z inicja­tywy znanego polskiego archeologa Bogdana Ko­strzew­skiego. Dzięki jego staraniom w 1963 ro­ku, grodzisko zostało przekształcone w rezerwat archeologiczny. Te kilkudziesięcioletnie wykopaliska dostarczyły wielu interesujących egzemplarzy broni i elementów uzbrojenia, przydatnych zwłaszcza historykowi wojskowości. Poniżej przedstawiam kilka najważniejszych odkryć.

Jednym z najważniejszych militariów odnalezionym w Gieczu jest wczesnośredniowieczny miecz. Został on odkryty latem 1990 roku na stanowisku nr 2. Na podstawie ukształtowania głowicy i wy­stę­pującego zdobnictwa, można uznać ten miecz za najbliższy typo­wi H według typologii Petersena. Broń ta zachowała się w stanie bardzo dobrym. Jedyny jego brak to ułamany fragment sztychu. Miecz ten posiada dwusieczną głownię o długości 73 cm, zakończoną słabo wykształconym sztychem. Jelec ma krótki, lekko owalny. Rewelacją jest zachowany w stanie bardzo dobrym drewniany dwuczęściowy uchwyt. Głowica składa się z podstawy i nakładki ze ślepym otworem, na którym nasadzony jest trzpień[1].

Kolejnym bardzo ważnym znaleziskiem z Giecza odkrytym w pierwszej połowie XIX w. jest pozłacany szyszak. Hełm ten ma wysokość 22,1 cm. Jest on zbudowany z czterech trójkątnych kawałków pozłacanej blachy miedzianej o podkładzie żelaznym. Dwie przeciwległe sobie blachy — przednia i tylna — zachodzą na dwie boczne, z którymi są spojone żelaznymi nitami. Prawdopodobnie do niezachowanej tulei zatykano pióropusz. Badacze przypuszczają, że dolne zakończenie tulei miało kształt odwróconego kielicha kwiatu. Na bocznych blachach znajdują się ozdoby w postaci czteropłatkowych liści. Do przyczepienia kolczugi służyła obręcz żelazna, przymocowana nitami zagiętymi w kółko[2].

W Gieczu znaleziono również 6 grotów do strzał łuku. Prezentują one następujące typy: 2 okazy z tulejką i zadziorami, 2 okazy z tulejką, ale bez zadziorów i 1 okaz z kolcem, bez zadziorów. Szósty okaz został zniszczony w czasie konserwacji, dlatego trudno go dopasować do któregokolwiek typu. Ciekawym znaleziskiem są też groty z rybich ości, których w Gieczu wydobyto kilkadziesiąt sztuk. Naukowcy do dziś spierają się czy były one używane tylko do celów myśliwskich czy też służyły wojownikom.

Spośród militariów gieckich na pierwszy plan pod względem liczebności wysuwają się groty bełtów do kuszy. Odnaleziono ich 28 sztuk. Wśród grotów bełtów mamy tu kilka odmian. Wszystkie groty zaopatrzone są w tulejki.

W Gieczu znaleziono również topory. Trudno jednak określić czy służyły one wojownikowi jako broń, czy były przeznaczone do innych celów. Warto zwłaszcza zwrócić uwagę na egzemplarz żelaznego topora z XIII w. zachowanego w ca­łości. Był on zaopatrzony w języczki na obu­chu. Otwór dla drzewca pochylo­ny jest do tyłu, topór był więc osa­dzony pod kątem ostrym[3].

W Gieczu wydobyto również kilkadziesiąt noży. Zapewne są wśród nich i noże bojowe, które należały do wyposażenia wojownika wczesno­średnio­wiecz­nego. Jednak nie można wykazać, jakie funkcje dokładnie pełniły zwłaszcza, że wiele okazów zachowanych jest tylko w ułamkach[4].

W skład wyposażenia wojownika konnego mogły wchodzić również sierpy. Liczba sierpów gieckich przewyższa 10. Dosyć pokaźna jest również liczba sprzączek do pasów, jakie niewątpliwie nosili i wojownicy. Nie sposób jednak orzec, które z tych sprzączek były używane przez wojowników[5].

Warto wspomnieć również o innych znaleziskach jak podkowy, ostrogi żelazne czy fragmenty kolczugi. Widzimy więc, że liczba militariów gieckich jest olbrzymia. Dlatego gród ten musiał mieć głownie charakter militarny. Dodatkowo potwierdza to dość nikły inwentarz ozdób stroju kobiecego znaleziony w czasie badań oraz  przekazy Gala Anonima i Kosmasa. Większość tych zabytków pochodzi z XII i XIII w., co mogłoby wskazywać na to, że największe militarne znaczenie Giecza przypada na ten okres. Analiza militariów gieckich i porównanie ich z analogicznymi okazami z innych miejscowości potwierdza również wniosek, że Giecz musiał posiadać swój własny, dobrze rozwinięty przemysł zbrojeniowy. Opinię tą poświadczają dodatkowo liczne znaleziska żużli, a także brył rudy darniowej.

Wszystko to sprawia, że wiedza historyka wojskowości dzięki wykopaliskom archeologicznym w tym rejonie znacznie się powiększyła.

Przypisy

[1] L. Kubiak, M. Makohonienko, M. Polcyn, Znalezisko miecza w obrębie reliktów średniowiecznego mostu/grobli w Gieczu, Studia Lednickie, t. II, 1991, [dostęp 28 marca 2009]. Dostępny w Internecie: www.giecz.pl/index.php?go=kubiak_1991b

Bibliografia

Źródła:

Gall Anonim, Kronika Polsk, przeł. R. Grodecki, Wrocław 2003.

Publikacje naukowe:

Bocheński Z., Polskie szyszaki wczesnośredniowieczne, Prace Komisji Antropologji i Prehistorji Polskiej Akademji Umiejętności, nr 3, Kraków 1930.

Kubiak L, Makohonienko M., Polcyn M., Znalezisko miecza w obrębie reliktów średniowiecznego mostu/grobli w Gieczu, Studia Lednickie, t. II, 1991.

Tuszyński M., Militaria wczesnośredniowieczne z Giecza, Z Otchłani Wieków, r. XXII, z. 6, 1953.

Strony www:

www.giecz.pl

Polecana książka związana z tematem

Arma et Medium Aevum. Studia nad uzbrojeniem średniowiecznym – Paweł Kucypera, Piotr Pudło, Grzegorz Żabiński.

„Oddany w Państwa ręce tom Arma et Medium Aevum dotyka tematyki broni białej i palnej, uzbrojenia ochronnego, traktatów szermierczych, a także rzadko spotykanych rodzajów militariów oraz najnowszych kierunków i sposobów prowadzenia badań nad średniowiecznym uzbrojeniem.” (ze wstępu).