Ideologie polityczne – liberalizm historia

Nie było w XIX w. wyrazu bardziej popularnego wśród burżuazji i zarazem bardziej znienawidzonego w kołach konserwatywnych niż wyraz liberalizm. Pochodzi on od łacińskiego przymiotnika wolny (liber). W znaczeniu politycznym po raz pierwszy został użyty przez Kortezy hiszpańskie w 1812 r., ale samo pojęcie libe­ralizmu, choć dość trudne do zdefiniowania, jest o wiele starsze. Za prekursora liberalizmu politycznego uważa się Johna Locka,  XVII-wiecznego filozofa. Oznaczało ono początkowo reak­cję przeciwko absolutyzmowi monarchów i nierówności stanowej, inaczej mówiąc przeciwko temu wszystkiemu, co utrudniało swobodny rozwoju człowieka. Liberalizm w ogóle sięga zatem swoimi początkami średniowiecza i renesansu, ale liberalizm dziewiętnastowieczny jest dzieckiem Oświecenia, była to bowiem reakcja burżuazji w imię haseł Oświecenia przeciw ancien regime’owi. Liberalizm był zarazem ideolo­gią, w której punktem wyjścia była autonomia człowieka w stosunku do otaczającego go ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego. I jako ideologia, i jako działalność liberalizm wystąpił najpierw w dzie­dzinie politycznej. Najwyraźniej przejawiło się to na początku Rewolucji Francuskiej, która została zaczęta pod hasłem liberalizmu, choć nazwy tej jeszcze nie używano. Ideologię liberalną burżuazja stosowała jednak także w dziedzinie gospodarczej a potem również w dziedzinie religijnej, kulturalnej, nawet narodowej, stąd też można mówić o liberalizmie go­spodarczym, religijnym, kulturalnym, narodowym itd. W każdym kraju wyglądało to, oczywiście w zależności od miejscowych warunków, ina­czej, poza tym z biegiem czasu różne formy liberalizmu ulegały ewolucji, ale zawsze wspólne dla nich wszystkich było dążenie do zagwarantowania nieskrępowanej swobody jednostki. Stosunki publiczne muszą być oparte na prawie, które powinno obowiązywać zarówno panującego, jak i jego poddanych a za­razem gwarantować stałość stosunków w państwie. Ale ponieważ w spo­łeczności ludzkiej wszyscy powinni być wolni i równi (odrzucano przecież ustrój stanowy), przeto i prawa obowiązujące wszystkich mieli stanowić wszyscy. Dlatego też liberałowie polityczni starali się wszędzie wprowa­dzić ustrój konstytucyjny, wolność prasy, słowa, zebrań publicznych, zwalczali cenzurę i przywileje stanowe, z tego samego powodu domagali się także swobody religijnej i w ogóle wolności sumienia (liberalizm reli­gijny). Państwo – zdaniem liberałów – powinno się ograniczyć tylko do pilnowania porządku i mienia obywateli.

Stopniowo większość liberałów zaczęła się jednak przekonywać, że ich zasady mogą doprowadzić do poważnego niebezpieczeństwa dla ówczesnego ustroju społecznego, które widzieli w masach ludowych. Miało to związek oczywiście z wydarzeniami lat 1847-1848, dlatego też utrzymywali wprawdzie zasadę równości i wolności, ale podkreślali stanowczo, że z pełni praw mogą korzystać tylko ludzie naprawdę wolni, tj. niezależni ekonomicznie i odpowiednio wykształceni. Pociągało to za sobą zwiększenie roli państwa, które miało bronić prawdziwych obywateli, a więc członków warstw wyższych, przed wystąpieniami ze strony najbiedniejszych i najciemniejszych. W związku z tą ewolucją dokonał się już w latach trzydziestych (a w An­glii nawet wcześniej) rozłam wśród liberałów na umiarkowanych i rady­kalnych, których ogólnie nazywano odtąd demokratami. Biorąc za punkt wyjścia dobro nie jednostki, jak liberałowie, lecz dobro ogółu, demokraci domagali się pełnej równości wszystkich obywateli, jednakowego prawa wyborczego, prawa do pracy i utrzymania dla wszystkich, ogólnie bio­rąc – republiki demokratycznej. Będący na początku XIX w. postawą postępową, liberalizm polityczny zaczął się zatem od połowy tego wieku zamieniać w postawę reakcyjną, antyspołeczną.

Odpowiednikiem liberalizmu politycznego był w dziedzinie gospodar­czej liberalizm ekonomiczny, zwany też niekiedy laissefairyzmem (laissez faire — pozwólcie działać), głoszący konieczność wolności działa­nia jednostki i wolności konkurencji w dziedzinie gospodarczej, a więc dążący do usunięcia z tej dziedziny zarówno dawnych ograniczeń, wpro­wadzonych np. przez organizacje cechowe, jak i wszelkiej ingerencji pań­stwa np. w postaci ceł ochronnych, albo mieszania się do dziedziny stosunków między pracodawcami i pracownikami. Podobnie jak liberalizm polityczny, tak i liberalizm ekonomiczny miał swoich teoretyków już w XVIII w. Najgłośniejszym z nich był, uchodzący zwykle za jego twórcę, ekonomista szkocki, Adam Smith (1723 – 1790). Jego poglądy rozwijano i w XIX w., próbując co prawda dostosować doktrynę zasadniczą do warunków lokalnych.

Galeria liberalizm