Ideologie polityczne – Nauczanie społeczne Kościoła – historia
W obliczu zachodzących przemian społecznych, w sytuacji gdy ruch robotniczy uzyskał znaczny stopień organizacji i grupował wokół siebie licznych zwolenników, jak również wobec postępów demokratyzacji ustrojów z jednej, a koncentracji kapitału z drugiej strony, Kościół katolicki nie mógł ograniczać się do wygłaszania tradycyjnych potępień i ignorowania wszelkich zmian. Od tradycyjnej linii postępowania Grzegorza XVI i Piusa IX, która przyczyniła się do znacznej izolacji Kościoła w świecie współczesnym odszedł papież Leon XIII (pontyfikat 1878-1903). 
Rozpoczął on nową dziedzinę nauczania Kościoła, nauczanie społeczne. Wyrażał w nim przekonanie, że jedynym sposobem na uniknięcie zła społecznego jest powrót do zasad głoszonych przez Kościół w imieniu Chrystusa, a więc rechrystianizacja świata. Jego najbardziej znana encyklika społeczna z roku 1891 nosi tytuł O kwestii robotniczej — Rerum noyarum. Opierając się na trzynastowiecznym systemie myśli chrześcijańskiej św. Tomasza z Akwinu, Leon XIII uczynił podstawą swego nauczania neotomizm. Hierarchiczna nauka św. Tomasza, pozwoliła papieżowi sformułować w pierwszej części encykliki Rerum novarum argumenty krytyczne, wymierzone przeciw doktrynom socjalistycznym i komunistycznym, a także przeciw powszechnemu już w owych czasach zjawisku ruchu robotniczego. Papież ostrzegał przed kłamliwością socjalistów, którzy łudzą robotników hasłem równości. Jest to hasło niemożliwe do zrealizowania, albowiem ludzie nie są sobie równi i społeczeństwo egalitarne nigdy i nigdzie nie istniało, ani nie zaistnieje w przyszłości. Leon XIII w Rerum novarum nadał własności prywatnej rangę prawa naturalnego. Naturalnoprawny charakter własności uzasadniał Leon XIII z powołaniem się na X przykazanie (Nie pożądaj rzeczy bliźniego swego), co jednak uznano za argument chybiony. Znacznie bardziej przekonywały argumenty, że własność ma źródło w pracy ludzkiej, jako taka jest więc wcześniejsza od państwa, powstała na długo przed jego powstaniem. Dowodzi papież także, że własność jest naturalnym prawem człowieka, jako że w odróżnieniu od zwierząt człowiek ma zdolność perspektywicznego wykorzystywania własności. Najbliższe rozwiązaniom liberalnym były poglądy Leona XIII na rolę i zadania państwa; państwo ma być subsydiarne, czyli pomocnicze. Szanując autonomię jednostki we wszystkich sprawach życiowych, państwo powinno służyć jej pomocą w sytuacji, gdy wyczerpie ona wszelkie możliwości własne i nie będą jej problemów w stanie rozwiązać także naturalne wspólnoty w jakich ona żyje — wspólnota rodzinna, pracy i zamieszkania. Państwo powinno również starać się o poziom ustawodawstwa, pomocny w sprawowaniu przez nie funkcji arbitrażu w sporach pomiędzy robotnikami a kapitalistami. Zdając sobie sprawę z niewspółmiernie niższej pozycji robotników w ewentualnych sporach, uznał Leon XIII prawo robotników do zakładania związków zawodowych i uznał je również za prawo naturalne łączenia się ludzi w prywatne stowarzyszenia. Związki te powinny koncentrować swoją działalność na działaniach samopomocowych, tworzeniu kas pomocy wzajemnej w sytuacji, gdy nie istniały jeszcze systemy ubezpieczeń społecznych. Ich zadaniem było także negocjowanie układów zbiorowych pracy, działanie na rzecz przekształcenia ustawodawstwa pracy w kierunku ochrony pracowników, szczególnie zaś kobiet i dzieci, zmniejszenia czasu pracy czy zagwarantowania prawa do wypoczynku. Stanowczo jednak oponował Leon XIII przeciwko działaniom związków zawodowych, które byłyby wymierzone przeciwko istniejącemu porządkowi społeczno-politycznemu. Jak widać w XIX wieku powstało wiele ideologii politycznych, których elementy możemy odnaleźć w programach dzisiejszych partii politycznych. Mam tu na myśli oczywiście konserwatyzm, liberalizm czy również nacjonalizm. Niektóre z ideologii dały początek przyszłym systemom totalitarnym – komunizmowi i faszyzmowi. Pochłonęły one miliony ludzi i zmieniły obraz XX wieku.
Źródła historyczne:
Tekst encykliki Papieża Leona XIII – Rerum Novarum. O kwestii socjalnej – 15 V 1891 r.
