Ideologie polityczne – socjalizm utopijny historia

Od początku XIX wieku wobec coraz szybciej rozwijającego się przemysłu, wzrastała liczebnie warstwa robotników. Warunki pracy i płace tej grupy były bardzo złe. Z biegiem czasu robotnicy zaczęli upominać się o swoje prawa. Tragiczne nierówności społeczne, nędzę i wyzysk ludu pracującego dostrzegali również ekonomiści, filozofowie i pisarze polityczni zarówno w Europie kontynentalnej jak i na Wyspach Brytyjskich. Zrodziły się koncepcje poprawy warunków pracy i życia proletariatu. Niektóre zmierzały do przebudowy całej organizacji społecznej. Nadaje się tym zamierzeniom miano socjalizmu utopijnego.

Spośród pierwszych socjalistów utopijnych należy wymienić Anglika Roberta Owena (1771 – 1858) i Francuza Karola Fouriera (1772 – 1837). Obaj byli teoretykami i obaj usiłowali również bezskutecznie wcielać swoje pomysły w życie.

Większą wartość teoretyczną z punktu widzenia celów politycznych miały projekty Fouriera. Widział on przyszłość ludzkości w zakładaniu komun, ściślej – wzorowych kolonii produkcyjno – bytowych, które nazwał falansterami. W urządzeniu takiej społeczności Fourier kładł nacisk na kwestie wychowania, oświaty, kultury, sztuki, ochrony zdrowia i profilaktyki medycznej. W falansterze nie zanika natomiast własność prywatna ani też nierówność pomiędzy ludźmi. Myśl swoją próbował urzeczywistnić w praktyce, ale jak łatwo sobie wyobrazić, zakończyło się to absolutnym fiaskiem. Jednak ślad idei Fouriera przetrwał następne pokolenia socjalistów utopijnych.

Robert Owen podobnie jak Fourier próbował zrealizować pomysł tworzenia wzorowych wspólnot produkcyjnych (kolonia New Harmony oparta na zasadach komunistycznych i spółdzielczych), i podobnie zakończyło się to żałosną klęską, tym większą dla pomysłodawcy, iż utopił on w tym cały swój majątek. W „Nowym poglądzie na społeczeństwo” i „Wykładach na temat całkowicie nowego stanu społeczeństwa” (1813) będących najpełniejszym zbiorem jego myśli, wprowadził Owen interesujące elementy nowatorskiej jak na owe czasy psychologii i pedagogiki społecznej. „Dwadzieścia tez”, które rozwinął w „Wykładach” to w gruncie rzeczy trafny wywód na temat, jak zorganizowane społeczeństwo zdolne jest przekształcić jednostkę ludzką począwszy od najwcześniejszego okresu jej życia, i odwrotnie – jak żadne społeczeństwo nie może po prostu zorganizować się bez właściwego wychowania jednostki.

Charakterystyczną koncepcji Owena było skoncentrowanie na kwestiach ekonomicznych. Był on przeciwny walce politycznej, dopuszczał jedynie wpływanie drogą przekonania i petycji na proces ustawodawczy i opowiadał się przeciw wszelkim formom przemocy. Jego reformy koncentrowały się na ograniczeniu czasu pracy robotników, zakazie pracy dzieci, ograniczeniu pijaństwa i kradzieży wśród robotników, wprowadzeniu zasad higieny pracy. Zycie codzienne stopione było w zakładanych przez Owena osiedlach z pracą, proces wymiany dóbr i usług odbywał się bezpośrednio pomiędzy producentami i usługodawcami bez użycia pieniędzy. System walutowy uważał bowiem Owen za niesprawiedliwy. W osiedlach znajdowały się również instytucje socjalne: szkoły, przychodnie i szpitale, organizowano miejsca rozrywki i wypoczynku. Owen nie postulował całkowitego zniesienia własności i tworzone przez niego wspólnoty opierały się na własności typu spółdzielczego.

Mówiąc o socjalizmie utopijnym należy też wspomnieć o człowieku, który wywarł wielki wpływ na francuską myśl socjalistyczną. Był nim Henri de Saint-Simon (1760 – 1825). Arystokrata z pochodzenia opowiadał się za radykalną zmianą stosunków społecznych, ale rozwiązanie widział przede wszystkim w ekonomice. Starał się ustalić zależność pomiędzy rozwojem narzędzi wytwarzania dóbr a rozwiązaniami politycznymi. Analiza ta doprowadziła go do wniosku, że konieczne jest planowane organizowanie produkcji i zarządzanie nią przez samych wytwórców w interesie ogółu. W teorii Saint – Simona nie proponuje się zniesienia własności prywatnej, lecz nadania jej funkcji społecznej.

Socjalizm utopijny – galeria