Lenin – Beryl Williams – recenzja

Prezentowana książka pt. „Lenin”, autorstwa Beryl Williams, ukazała się w cyklu biograficznym Ossolineum w 2002 roku. Dzieło to jak sam tytuł wskazuje stanowi zwięzłe studium o kontrowersyjnym przywódcy i roli, jaką odegrał w rosyjskiej rewolucji. Autorka, której głównym przedmiotem badań są dzieje nowożytnej Rosji, skupia swoją uwagę na okresie sprawowania przez Lenina władzy, czyli na latach 1917 – 1924.

Praca składa się z krótkiego wstępu, zatytułowanego „Odkrywając na nowo Lenina” i 9 rozdziałów. Williams przedstawia w nim, w jaki sposób radzieccy przywódcy wykorzystywali leninowską tradycję dostosowując ją do nowej sytuacji politycznej oraz jak zmieniło się postrzeganie historii w Rosji w związku z najnowszymi badaniami historycznymi. Już na samym początku widzimy doskonałe przygotowanie merytoryczne autorki, która analizuje także wpływ Lenina na dalsze dzieje państwa rosyjskiego.

W pierwszym rozdziale „Narodziny rewolucjonisty” przedstawia rodzinę Włodzimierza Lenina, jego dzieciństwo i edukację. Próbuje także znaleźć odpowiedź na pytanie, co uczyniło z niego rewolucyjnego przywódcę. Czasami może wydawać się, że Beryl Williams opisuje zbyt drobiazgowo pewne niuanse w poszczególnych nurtach ideologicznych partii, co czyni fragmenty książki nużącymi dla szerszego kręgu odbiorców, do których owa seria biograficzna jest skierowana. Jednak historycy i pasjonaci z pewnością będą usatysfakcjonowani.

Następny dział „Tworzenie partii rewolucyjnej” zgodnie z tytułem obrazuje powstanie partii, jej rozłam na dwie frakcje: bolszewików i mienszewików oraz działania Lenina podczas rewolucji 1905 – 1907. Co ciekawe czytając tą część książki możemy poszerzyć swoją wiedzę o znajomość dzieł Lenina, którym autorka poświęca uwagę w osobnych podrozdziałach (np.  „Państwo a rewolucja”).

W dwóch kolejnych działach zatytułowanych „Dojście do władzy” i „Władza: państwo komuny” Williams zajmuje się rewolucją lutową i przewrotem bolszewickim. Są to niezwykle ważne wydarzenia w historii Rosji, które autorka przedstawiła jedynie na 40 stronach książki. W porównaniu do innych prac na ten temat, jak np. R Pipes’a jest to bardzo niewiele, a trzeba pamiętać, że to dzięki tym faktom Lenin zaistniał na kartach rosyjskiej historii.

Następne rozdziały „Władza: dyktatura proletariatu” oraz „Rewolucja przemyślana na nowo” zawierają opis wielu istotnych wydarzeń w historii Rosji m. in.: pokoju brzeskiego, wojny domowej z lat 1917 – 1922, wprowadzenia „czerwonego terroru”, Armii Czerwonej, komunizmu wojennego, kryzysu lat 1920 – 1922, wprowadzenia NEP-u, wielkiego głodu oraz prześladowań Cerkwi prawosławnej i opozycji politycznej. Autorka opisuje je w sposób zwięzły w kilku podrozdziałach, dzięki czemu praca jest uporządkowana i zrozumiała dla każdego. Ponadto Williams omawiając pewne fakty ukazuje je nie tylko w świetle nowych badań historycznych, ale także wspomina o ich ujęciu w dawniejszych źródłach i literaturze.

Niezwykle ciekawy jest rozdział dotyczący rewolucji kulturalnej. Przedstawia on problem kultury w Rosji bolszewików, jej wykorzystanie do celów propagandowych przez lewicę oraz stosunek Lenina do oświaty, która według niego nie może być odizolowana od polityki.

Dział ósmy „Eksport rewolucji” poświęcony jest głównie polityce zagranicznej. Opisuje m. in. układ niemiecko – radziecki w Rapallo, utworzenie III Międzynarodówki (Kominternu), wojnę rosyjsko – polską, stosunek Lenina do Chin, problem mniejszości narodowych oraz utworzenie ZSRR.

W ostatnim rozdziale zatytułowanym „Podsumowanie: Lenin żyje”, autorka przedstawia pogorszenie się stanu zdrowia Lenina i jego śmierć. Opisuje również „List do Zjazdu”, czyli testament fanatycznego rewolucjonisty. Omawia też jego kult i spuściznę. Książkę zamyka niezwykle wyczerpujący esej bibliograficzny, spis ilustracji i treści oraz kilka innych dodatków.

Praca Beryl Williams ukazuje losy Lenina w ścisłym związku z czasami, w których żył i działał. Dzięki głębokiej analizie tła historycznego, oddziałującego na osobowość bohatera możemy dobrze zrozumieć granicę wpływu jednostki na historię. Treść książki jest uporządkowana w rozdziały i podrozdziały, wszystkie najważniejsze wydarzenia i aspekty zostały poruszone. Znacznie mniej wiadomości dotyczy wydarzeń sprzed rewolucji bolszewickiej, gdyż autorka skupia się na latach 1917 – 1924. Z całą pewnością wpływa to negatywnie na ocenę książki. Mimo iż wiarygodne informacje o Leninie są skąpe, o czym pisze m. in. Richard Pipes, Williams powinna postarać się o jak najrzetelniejsze przedstawienie wszystkich znanych faktów, także z młodszych lat życia rewolucyjnego przywódcy.

Z kolei pozytywnym elementem książki jest przedstawienie przez Williams wielu prac autorstwa samego Lenina. Niejednokrotnie są one omawiane w osobnych podrozdziałach, co pozwala na zagłębienie się w poglądy rewolucyjnego przywódcy, a przez to również lepsze zrozumienie podejmowanych przez niego decyzji i działań.

W swojej pracy autorka wykorzystuje dużo źródeł, co widać choćby w obszernym eseju bibliograficznym zamieszczonym na końcu książki. Mimo opublikowania wielu nowych materiałów w ciągu ostatnich kilkunastu lat najważniejszymi pozostają pisma Włodzimierza Ilijicza Uljanowa. Istnieje także niemało wspomnień o Leninie uczestników rewolucji i współczesnych mu autorów, którzy rzucają nowe światło na jego postać (informacje dotyczą oczywiście lat późniejszych). Jest również wiele biografii, które zawierają myśl polityczną Lenina. Autorka wymienia monografie, dzieła o rewolucji, terrorze, kulturze, polityce narodowościowej czy na temat oceny Lenina w Rosji Gorbaczowowskiej i później. Poza tym dokonuje oceny wymienionych przez siebie źródeł i proponuje te bardziej interesujące.

Dzieło zostało napisane klarownym i przystępnym językiem. Zawiera dużo przypisów końcowych, które odpowiadają konkretnemu rozdziałowi. Dalej znajdujemy glosariusz, kalendarium, spis głównych członków rządu Lenina oraz indeks osób. Książkę wzbogacają również dwie proste mapy i 15 czarno – białych ilustracji. Na samym końcu mamy spis treści. Oprawa jest twarda z wizerunkiem Włodzimierza Lenina.

Książka Beryl Williams pt. „Lenin” jest warta polecenia wszystkim zainteresowanym życiorysem i działalnością fanatycznego przywódcy. Bez niego trudno zrozumieć rosyjską rewolucję. Jego interpretacja marksizmu zdominowała większą część świata, a wpływ Lenina nie tylko na historię Rosji, ale także na historię świata XX wieku jest nie do przecenienia, o czym doskonale możemy się przekonać po lekturze recenzowanej książki.

Beryl Williams, Lenin, przeł. A. Tuszyńska, Ossolineum, Wrocław 2002, ss. 257, il. 15.