Nowa Polityka Ekonomiczna – historia Rosji
Na większości terytorium środkowej Rosji i Ukrainy panował głód. Ocenia się, że między 1918 a 1921 r. zmarło ponad 23 min ludzi, dwukrotnie więcej niż wynosiła całkowita liczba zabitych i rannych po obu stronach konfliktu w I wojnie światowej. Konfiskata żywności, odbieranie dobytku i ziemi doprowadziły do masowych wystąpień chłopów. Największe powstanie odbyło się latem 1920 r. pod wodzą A.I. Antenowa na dodatek w 1921 r. wybuchł bunt marynarzy w Kronsztadzie, kolebce rewolucji bolszewickiej. Domagali się oni demokratyzacji stosunków i poprawy bytu. Bunty krwawo stłumiono, jednak Lenin dostrzegł potrzebę reform. Wiedział on, że większość ludzi jest rozczarowana i zawiedziona panowaniem bolszewickim.
Na X Zjeździe Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików) w marcu 1921 r. ogłosił program Nowej Polityki Ekonomicznej (ros. Nowaja Ekonomiczeskaja Politika; NEP). Odwołano zasady komunizmu wojennego, rezygnując z przymusowych dostaw towarów rolnych na rzecz znacznie niższego podatku żywnościowego, uiszczanego w naturze. Umożliwiało to chłopom swobodne dysponowanie plonami i sprzedaż nadwyżek żywności na wolnym rynku. Podstawowe gałęzie przemysłu pozostały własnością państwa, ale zrezygnowano z pełnej centralizacji zarządzania, zaopatrzenia i dystrybucji, wprowadzając elementy wolnego rynku i prywatnej inicjatywy. Posunięcia te przyniosły bardzo szybko ożywienie gospodarcze, odrodzenie handlu i rynku, wzrost produkcji rolnej i przemysłowej oraz stabilizację finansową państwa. Wszystko to sprzyjało likwidacji zniszczeń wojennych, poprawie gospodarki i postrzegania ZSRR za granicą – zwiedzione normalizacją kraje Europy Zachodniej zniosły blokadę gospodarczą ZSRR. Doprowadził też do wykształcenia się grupy nowej burżuazji – nepmanów, której przedstawiciele osiągnęli sukces materialny dzięki indywidualnej aktywności gospodarczej. Wielu działaczy bolszewickich, np. Lew Trocki, nie akceptowało NEP-u, uważając, że doprowadzi on do odrodzenia kapitalizmu. Ostatecznie jednak dorabiających się prywatnych właścicieli oskarżano o kontrrewolucję i związki z kapitałem zachodnim. Doszło do masowych aresztowań. Po 1929 roku nastąpiła stopniowa likwidacja NEP.
