Kultura radziecka w czasach Stalina – realizm socjalistyczny

W 1932 r. władze rozwiązały wszystkie stowarzyszenia pisarzy na rzecz jednej organizacji — Związku Pisarzy ZSRR, której pierwszy zjazd odbył się w 1934 r. Posunięcie to zwiastowało początek oficjalnej polityki kulturalnej, nazywanej realizmem socjalistycznym. Od tej pory stał się on obowiązują­cym stylem wypowiedzi dla radzieckich pisarzy i innych twórców. Zgodnie ze statutem Związku Pisarzy realizm socjalistyczny był „podstawowym spo­sobem wypowiedzi twórczej literatury radzieckiej i krytyki literackiej”. Żą­dano od artysty „wiernego, osadzonego w realiach historycznych obrazu rze­czywistości w toku przemian rewolucyjnych”. Najistotniejsze było to, by wszelkie formy twórczości ukazywały życie w Związku Radzieckim. Maksym Gorki był jednym z pionierów realizmu socjalistycz­nego oraz jednym z akceptowanych przez władzę wyrazicieli tego stylu. Do pozostałych należeli między innymi Władimir Majakowski, Michaił Szoło­chow i Aleksandr Fadiejew. W innych dziedzinach twórczości nowy kieru­nek w sztuce reprezentowali reżyserzy filmowi, tacy jak Siergiej Eisenstein i Wsiewołod Pudowkin, czy też tacy kompozytorzy, jak Dmitrij Szostako­wicz i Siergiej Prokofjew. Zwolennikami nowych prądów byli pisarze Mi­chaił Ostrowski i Aleksandr Twardowski. Państwo oparte na ideologii wkroczyło zatem w nową erę — kultury opartej na ideologii, która miała ukazywać rozwój państwa w sposób bezkrytyczny.

Realizm socjalistyczny posiadał kilka charakterystycznych cech. Domi­nowały w nim dwie koncepcje — narodnost” (ludowość) i partyjnost” (partyj­ność). Zgodnie z pierwszą dzieło literackie musi ukazywać zwykłego robot­nika, powinno być napisane prostym, zrozumiałym dla wszystkich językiem bez eksperymentów stylistycznych lub awangardowych środków wyrazu, którymi posługiwali się pisarze w latach dwudziestych. Bohaterów dzieł li­terackich musiała cechować postawa patriotyczna. Zadanie pisarza polegało na wykreowaniu swoich bohaterów na postacie prawe i uczciwe, przekonane o swojej racji. Natomiast cudzoziemców należało przedstawiać jako osoby o spaczonych charakterach, pokrętne, godne pogardy i dążące do własnych korzyści. Zgodnie z drugą koncepcją, partyjności, pisarzowi nie wolno odchodzić od oficjalnej linii partii, ale jednocześnie powinien zachowywać atmosferę optymizmu. Pisarze musieli więc pracować na rzecz reżimu radzieckiego.

Architektura i sztuka  zwróciła się ku formom klasycznym i neoklasycznym, które stosowano podczas bu­dowy szkół, pałaców kultury, dworców kolejowych i stadionów. Moskiew­skie metro stanowi, być może, sztandarowy przykład tej formy radzieckiej architektury. Oddanie do użytku metra zbiegło się z kompleksowym planem przebudowy Moskwy, który w 1935 r. zaaprobował Komitet Centralny par­tii. W radzieckiej architekturze ważną rolę zaczęła odgrywać rzeźba. Obok posągów Lenina i Stalina można było napotkać pracę Wiery Muchinej, przed­stawiającą robotnika i kołchoźniczkę, w dumnej pozie, trzymających sierp i młot.

Sztukę radziecką wykorzystywano również jako oręż w walce ideologicz­nej. Wielu radzieckich przywódców, między innymi Stalin i Woroszyłow, osobiście wygłaszało opinie o intelektualnych korzeniach sztuki socreali­stycznej. Między 1937 a 1940 r. pojawiło się wiele radzieckich publikacji książkowych zawierających wypowiedzi Marksa, Engelsa, Lenina i Gor­kiego na temat sztuki. Naczelnym recenzentem sztuki radzieckiej był jednak sam Stalin. Być może malarstwo w większym stopniu niż inne dziedziny sztuki przemawiało do obywateli radzieckich. Właściwie każdy obraz powsta­wał na zamówienie komitetów, a jego tematykę zawsze oceniało kierownic­two partii. Kult Sta­lina stanowił główny temat w sztuce i skupiał całą uwagę propagandy. Stalina przedstawiano teraz jako ojca narodu (przedtem rolę tę przeznaczano Leni­nowi), ale zawsze w oddaleniu od pozostałych członków partii. Jeśli nawet obywatele radzieccy, zwłaszcza chłopi albo więźniowie gułagów, mieli poczu­cie, że zostali zdradzeni, to dość często kierowali je przeciwko partii komuni­stycznej, a nie przeciwko osobie Stalina.

Galeria  realizm socjalistyczny

Źródło niektórych zdjęć: www.retrofoto.ru