Republika rzymska – ustrój polityczny

W III w. p.n.e. wykształciła się ostatecznie republika w Rzymie. Ustrój ten charakteryzował się trzema oddzielnymi instytucjami ograniczającymi siebie i ustalającymi ogólną harmonie – konsulami, senatem i zgromadzeniem ludowym. Polibiusza nazwał ten ustrój mieszanym.

Zgromadzenie ludowe miało mało władzy w porównaniu do tych z demokratycznych miast Grecji starożytnej. W Rzymie istniało kilka zgromadzeń, w których obywatele brali udział bezpośrednio, jednak głosowanie było pośrednie przez jednostki organizacyjne, takie jak kurie, centurie i tribus.

Comitia curiata – była najstarszym z zgromadzeń ludowych w Rzymie. To zgromadzenie zatwierdzało tylko wybranych urzędników przez comitia centuriata.

Comitia centuriata – głosowanie zorganizowane było według podziału na klasy majątkowe i głosowanie rozpoczynało się od głosów ewitów, potem centurii I klasy. Jeśli wynik głosowania był zgodny, inne klasy już nie głosowały. Komicje centurialne decydowały o wojnie i pokoju, wybierały wyższych urzędników (pretora, konsulów, cenzorów), ale również i decydowali o zatwierdzeniu kary śmierci.

Comitia tributa – zatwierdzały wszelakie reformy i modyfikacje ustroju. Wybierali niższych urzędników takich jak edylów i kwestorów.

Comitia plebis – wybierało trybunów ludowych i edylów plebejskich.

Urzędnicy

Urzędnicy mieli władzę wojskowo – religijną lub władzę cywilną. Większość urzędów była jednoroczna. Wszystkie funkcje państwowe były bezpłatne i dawały tylko zaszczyt. Poniżej znajduje się mała charakterystyka urzędów istniejących w czasie republiki.

Konsulowi – było ich dwóch wybieranych zawsze na kadencje trwającą jeden rok. Mieli oni najwyższą władzę w mieście i poza jego granicami w wypadku wojny. Na terenie Rzymu ich władza była ograniczona możliwościami zastosowania weta przez trybunów, prawem odwołania się od wyroku urzędnika do ludu i tym, że mogli blokować swoje decyzje nawzajem. Towarzyszyło im 12 liktorów z pękami rózeg, w które poza granicami miasta zatykano topory, jako symbol nieograniczonej władzy konsula. Zawsze towarzyszył im kwestor i będąc w Rzymie mogli wydawać ile chcą pieniędzy publicznych.

Zajmowali się:

• Konsul posiadał tzw. imperium maius, czyli miał on najwyższą cywilną i wojskową władzę wykonawczą. Był zwierzchnikiem wszystkich innych urzędników za wyjątkiem trybunów ludowych. Mógł każdego obywatela zawezwać do stawiennictwa (tzw. vocatio), a w razie odmowy kazać aresztować i doprowadzić (tzw. prensio).
• Konsulowie posiadali prawo zwoływania ludu na zgromadzenia (ius agendi cum populo) i senatu (ius agendi cum patribus). Przewodniczyli ich obradom, poddawali pod głosowanie wnioski i wykonywali podjęte uchwały
• Przysługiwało im tzw. imperium militare, czyli zaciągali wojsko, dowodzili nim i powoływali trybunów wojskowych, centurionów, legatów itd. W armii miał nieograniczoną władzę życia i śmierci do II w. p.n.e.
• Konsulowie dysponowali również pewnymi kompetencjami religijnymi, a mianowicie interpretowali auspicia, czyli oficjalne wróżby dokonywane przez augurów – mogli w ten sposób zadecydować czy wyruszenie na wyprawę wojenną jest zgodne z wolą bogów czy nie.
• Pierwotnie ustalali także listę senatorów, wykonywali sądowniczą władzę karną i cywilną w Rzymie, ale kompetencje te utracili na rzecz cenzora i pretora.
• Pod koniec republiki konsulowie mogli osiągnąć specjalne daleko idące kompetencje na mocy tzw. Senatus Consultum Ultimum.