Wojna rosyjsko-japońska 1904-1905. Skutki wojny dla rozwoju flot pancernych

Port Artur jako twierdza morska i lądowa bronił się 329 dni z tego 237 dni po odcięciu połączeń lądowych z Mandżurią i 136 dni w warunkach ścisłej blokady. W tym dość krótkim czasie wypracowano wiele założeń organizacyjno-technicznych co do użycia wojsk lądowych i floty wojennej oraz uzyskano cenne doświadczenia w zakresie planowania obrony na szczeblu operacyjnym i taktycznym, budowy fortyfikacji wykorzystania artylerii oblężniczej i broni minowej (morskiej i lądowej), a także wprowadzono do uzbrojenia nowe środki walki. Oblężenie wykazało dobitnie, że każda twierdza, która jest również bazą morską, musi być w jednakim stopniu przygotowana do obrony od strony lądu i morza; stąd koniczność budowania baterii nadbrzeżnych dla okrężnego prowadzenia ognia (obrotowe wieże pancerne). Twierdza taki winna mieć fortyfikacje typu stałego (węzły obrony, fort, baterie), przy czym lądowy zewnętrzny pas obrony (przedni skraj) musi być wysunięty 12-15 km na przedpole, aby udaremnić dalekonośnej artylerii oblężniczej bezpośredni obstrzał miejsc postoju okrętów, stanowisk dowodzenia, składny techniczno-materiałowych itp. Aby zwiększyć głębokość jej obrony, należało wynieść umocnione rubież i punkty opory poza główny pas umocnień. W większym niż dotąd stopniu powinno się zadbać o załogi dzieł fortyfikacyjnych buduje dla nich ukrycia o znacznej grubości ścian ze względu m wciąż rosnący kaliber ciężkiej artylerii oblężniczej. Dzieła te winny być zewnętrznie przystosowane do terenu (zamaskowa­ne); dotyczyło to również samodzielnych baterii artylerii, któ­rych ogień starano się scentralizować, ich stanowiska dowodze­nia przenieść poza baterię, a punkty kierowania ogniem urzą­dzać na wysuniętych do przodu wzgórzach. Dla ułatwienia manewru wojskami i sprzętem twierdza winna dysponować od­powiednią siecią dróg rokadowych i dofrontowych, a jej sieć łączności telefonicznej przebiegać pod ziemią. Przyjęto, iż oblężona od strony morza i lądu twierdza może bronić się z powodzeniem tylko w ścisłym współdziałaniu jej garnizonu z flotą, ale bez pomocy z zewnątrz skazana jest prędzej czy później na upadek. Dla ułatwienia obrońcom współdziałania niezbędne było zatem podporządkowanie sił lądowych i mors­kich jednemu dowódcy.

Wojna rosyjsko-japońska wykazała też ogromne znaczenie broni  minowej w obronie baz morskich  (pozycje minowo-altyleryjskie), a także nowych choć niedoskonałych środków walki (okręty podwodne). Wzrosło natężenie walk, które toczyły się niemal nieprzerwanie (codzienna działalność bojowa floty).

Na nie znaną dotąd skalę zastosowano morskie miny kotwiczne, choć była to broń obosieczna. Japończycy użyli ich dla zablokowania okrętów rosyjskich w bazie portarturskiej – wystawili około 1300 min, na których zatonęło 6 okrętów bojowych oraz uszkodzonych zostało 8 kolejnych. Rosjanie natomiast użyli ich w celu utrudnienia ruchu okrętom blokadowym i w obronie przeciw­desantowej – na wystawionych 1442 minach zatonęło 12 okrę­tów bojowych, a 7 innych zostało uszkodzonych. Niebezpieczeństwo minowe spowodowało, że Rosjanie przystąpili do organizacji systemu obrony przeciwminowej redy zewnętrznej. Głównym jego elementem był specjalny oddział trału (tzw. karawana trałowa) z zadaniem zabezpieczenia wyjścia całej Eskadrze lub zespołom jej okrętów z Port Artura (zniszczył on 450 min oraz wyłowił ponad 50 torped); opracowano też pierwsze trały podcinające.

Konieczność ochrony redy i dostępów do bazy od strony morza, do czego poza dzielonymi grupami oraz zespołami sił lekkich i minowo-trałowych, użyto też baterii nadbrzeżnych i zagród minowychh przy jednoczesnym prowadzeniu rozpoznania podejść, przyczyniła się do wytworzenia tzw. codziennej działalności bojowej floty, czyli systematycznego wykonywania przedsięwzięć zabezpieczających działania jej sił w części przybrzeżnej strefy operacyjnej.

Z nowych środków walki, których pełny rozwój nastąpił w okresie I wojny światowej, użyto w czasie wojny rosyjsko-japońskiej  na znaczną skalę doraźnie skonstruowanych miotaczy min i granatów ręcznych, a także zasieków z drutu kolczastego (w tym pod wysokim napięciem), elektrycznie odpalanych zagród minowych (fugasów) i ciężkich karabinów maszynowych.

Można wymienić jeszcze wiele innych zmian. Jak choćby:

• Więcej uwagi poświęcono  szkoleniu strzelców okrętowych.
• Zmiana materiałów z których budowano okręty. Starano się dobiera je tak, by nie były łatwopalne. Wcześniej Rosyjskie okręty, gdy wybuchł na nich pożar paliły się jak pochodnie.
• Zaczęto starać się, by okręty nie pływały już z pełnym obciążeniem, które ograniczało ich szybkość i manewrowość.

Bibliografia

Dyskant J. W., Cuszima 1905, Warszawa 1989.

Dyskant J. W., Port Artur 1904, Warszawa 1996.

Ivanow A., Jowett P., The Russo-Japanese War 1904-05, Oxford 2004.

Kosiarz E., Bitwy morskie, Gdańsk 1973.

Olender P., Japońsko-rosyjska wojna morska 1904-1905, Warszawa 2011.

Wieczorkiewicz P. P., Historia wojen morskich. Wiek pary, Londyn 1995.

www.russojapanesewar.com