Zachowania i postawy polityczne

Zachowania polityczne to wszystkie formy uczestniczenia w sprawowaniu władzy lub w walce o władzę, obejmujące zarówno udział w organizacjach formalnych (instytucjach państwa, partiach politycznych, upolitycznionych związkach zawodowych i innych), jak i udział w ruchach masowych (żywiołowych, zorganizowanych, półżywiołowych), jak wreszcie publiczne manifestowanie swoich poglądów w celu oddziaływania na opinię publiczną lub na kierownicze grupy polityczne[1]. Zachowanie polityczne jest stałą częścią życia politycznego. Jest zachowaniem zbiorowym. Jego przedmiotem jest władza.

Postawa polityczna

Natomiast postawa to pojęcie wieloznaczne, stosowane w wielu dziedzinach nauki. W psychologii postawa definiowana jest różnie, m.in. określana jako względnie stała i zgodna organizacja poznawczo-uczuciowo-motywacyjna oraz zachowanie podmiotu w stosunku do określonego przedmiotu bądź klasy przedmiotów.

Postawą nazywamy konglomerat składników osobowości wyrażających się w skłonności do specyficznych albo stereotypowych sposobów reagowania na określone bodźce w określonych sytuacjach. Przyjmowanie trwałych postaw, związane jest z kształtowaniem się różnych ideologii, uprzedzeń i przesądów. Powoduje to preferowanie pewnych celów, wartości i sposobów działania w odniesieniu do poszczególnych osób, grup, problemów, doktryn nauk.

Każda postawa składa się z trzech wzajemnie powiązanych elementów:

1. poznawczego, oznaczającego całokształt wiedzy i przekonań dotyczących obiektu np. w skład postawy religijnej może wchodzić wiedza o historii kościoła, jego społecznej roli oraz przekonania dotyczące istnienia Boga,
2. emocjonalnego, obejmującego uczucia wobec danego obiektu, takie jak np. radość, miłość, zachwyt, szacunek oraz ich przeciwieństwa,
3. behawioralnego (odnoszącego się do zachowań), składa się z reakcji ekspresyjnych (mimicznych, pantomimicznych), wokalnych, słownych (w formie opinii) i działań ukierunkowanych na cel (pomoc, opieka, przeszkadzanie, unikanie).

Te trzy elementy przejawiają się w każdej postawie, ale w różnych proporcjach np. w postawie ucznia wobec szkoły dominuje element poznawczy, natomiast matki wobec dziecka emocjonalny.

Natomiast postawa polityczna, to określenie stworzone przez socjologię polityki. Jest to trwały stosunek jednostki lub grupy do polityki, systemu politycznego, partii politycznych, elit, przywódców.

Kształtowanie się zachowań i postaw politycznych

Zachowania i postawy polityczne uwarunkowane są psychiką, osobowością jednostki i oddziaływaniami środowiska. Duży wpływ na zachowania polityczne mają szeroko pojęta edukacja (przyjęty podczas procesu socjalizacji system wartości), media oraz standardy kultury politycznej obowiązujące w danym społeczeństwie.

W swoim referacie, szerzej przedstawię tylko jeden, ale chyba najważniejsze czynniki kształtujący postawy polityczne – rodzinę.

Wpływ rodziny na  kształtowanie się trwałych zachowań i postaw politycznych

We współczesnych społeczeństwach wielokulturowych wytwarzana w dzie­ciństwie identyfikacja etniczna jest istotna dla zachowań politycznych w do­rosłości, określa bowiem na długo grupy, z którymi jednostka czuje się związana, o których interesy się troszczy i w związku z tym, jaką politykę i jakie partie popiera, oraz jakich wybiera kandydatów do politycznych urzędów. Identyfikacja z własną grupą, która w okresie dorastania traktowana jest jako atrakcyjna i ciesząca się także zewnętrznym prestiżem, formuje postawy polityczne utrzymujące się przez całe życie[2].

Najbardziej stabilnym elementem orientacji politycznej jednostki jest jej identyfikacja partyjna. Badania amerykańskie wykazują, że nabyta w okresie dorastania identyfikacja z republikanami bądź z demokratami utrzymuje się w życiu dorosłym, a także istnieje większe niż w wypadku innych postaw politycznych podobieństwo identyfikacji partyjnej dzieci i ich rodziców.

Okazuje się, również że podobieństwo identyfikacji partyjnej rodziców i ich dzieci jest słabsze we wczesnej doros­łości niż w kolejnych okresach życia. Międzypokoleniowa transmisja iden­tyfikacji partyjnej ma rozmaitą wyrazistość w różnych rodzinach. Rodziny znacznie się różnią zdolnością do przekazywania dzieciom własnych preferencji partyjnych.

Rodzice bardziej politycznie zaangażowani, politycznie aktywni i często rozmawiający o polityce oraz tacy, których polityczna identyfikacja jest bardziej stabilna, odnoszą większy sukces w transmisji swojej iden­tyfikacji partyjnej do własnych dzieci niż rodzice politycznie bierni i zmie­niający swoją identyfikację. Tłumaczy się to większą skutecznością aktywnych politycznie rodzi­ców w dokładnym, trafnym komunikowaniu dzieciom własnych postaw i przekonań[3].

W róż­nych momentach czasowych i w różnych kulturach okazywało się, że większe podobieństwo orientacji politycznej dzieci i rodziców stwierdzano tam, gdzie dzieci kochały i szanowały swoich rodziców, którzy stosowali metody wy­chowawcze o średnim stopniu kontroli i represyjności. Dla skutecznej trans­misji wartości życiowych istotna jest też dokonywana przez dzieci ocena stopnia zadowolenia rodziców z życia, ich życiowego sukcesu[4].

Również im lepiej wykształceni rodzicie wyraźniej artykułują swoje przekonania i postawy, częściej stosują takie sposoby oddziaływania na dzieci, które sprzyjają uwewnętrznianiu postaw rodziców, a także częściej niż mniej wykształceni odnoszą sukces życiowy, stanowią więc bardziej atrakcyjny wzór do naśladowania[5].

Typy zachowań politycznych

Zachowanie polityczne ma wiele form, zarówno zorganizowanych jak i indywidualnych. Każda z tych form cechuje się pewnym natężeniem w sprawowaniu władzy lub w walce o władzę, charakterystycznym zarówno dla niej samej, jak i dla danego obywatela.

Wśród najbardziej typowych zachowań politycznych można wyróżnić:

• zachowanie czynne, polegające na aktywnym udziale jednostki w podejmowaniu działań o charakterze politycznym,
• zachowanie bierne – podmiot świadomie lub nieświadomie powstrzymuje się od pewnych czynności,
• zachowanie świadome lub nieświadome decyzje o udziale w tych działaniach,
• zachowania racjonalne – podmiot podejmuje świadome i celowe czynności, przynoszące korzyści w danych warunkach politycznych,
• zachowania indywidualne – wyrażają się w czynnościach podejmowanych przez jednostkę (podmiot-jednostka),
• zachowania zbiorowe – wyrażają się w czynnościach podejmowanych przez zbiorowości, grupy ludzi ( podmiot-zbiorowość, grupa),
• zachowania skierowane na osiągnięcie celu poprzez współpracę (zachowanie polityczne konsensualne),
• zachowanie polityczne konfliktowe zmierzające do osiągnięcia zwycięstwa w drodze walki,
• zachowania kontrolowane – podmiot podejmuje działania zgodnie z zaplanowanymi etapami i sposobami osiągania celów politycznych,
• zachowania niekontrolowane – podmiot podejmuje działania, będące wynikiem reakcji,
• zachowanie konformistyczne, czyli zgodne z wartościami i normami obowiązującymi w grupie społecznej,
•  zachowanie nonkonformistyczne, które polega na czynnym lub biernym odrzucaniu wartości i norm akceptowanych przez grupę.

Przykładami zachowania politycznego są np. udział bądź powstrzymywanie się od głosowania w wyborach, publiczne manifestowanie poparcia dla określonego programu politycznego, zabieranie głosu w dyskusji politycznej, uczestnictwo w demonstracjach lub strajkach itp.

W państwie demokratycznym najbardziej cenione są zachowania polityczne oparte na aktywnym, świadomym i odpowiedzialnym udziale obywateli w życiu politycznym (łączone z działalnością w grupach i stowarzyszeniach, szczególnie lokalnych), zachowania o charakterze konsensualnym i konformistycznym, które charakterystyczne są dla społeczeństwa obywatelskiego.

Jak pisałem wyżej, każdy z nas ma ukształtowane  zachowania i postawy polityczne trzeba jednak pamiętać, że mogą one się zmieniać pod wpływem wielu czynników.

Do czynników mających wpływ na zachowania polityczne należą między innymi:

• cele oraz potrzebne środki do ich realizacji,
• świadomość polityczna (jeden z najważniejszych czynników),
• psychika oraz osobowość podmiotu,
• wpływ środowiska,
• czynniki sytuacyjne,
• system wzorców zachowań utrwalonych i upowszechnionych w tradycji i kulturze politycznej,
• przyjęty podczas procesu socjalizacji system wartości – bardzo silna determinant bowiem wykształcone wzorce wynikają z akceptowanych norm moralnych i norm politycznych.

Zachowania w sytuacji kampanii wyborczych

Rozpoczynające się kampanie wyborcze niosą ze sobą niebezpieczeństwa i szanse. Mogą spowodować wzrost demagogii w życiu publicznym, jeszcze większą brutalizację języka, łatwość posługiwania się półprawdami i kłamstwami. Kampanie wyborcza jest także niepowtarzalną okazją do podnoszenia kultury politycznej społeczeństwa – do powiększania wiedzy o jego potrzebach i drogach ich zaspokajania oraz do kształtowania postaw patriotycznej odpowiedzialności za dokonane wybory.

Brutalny, język oszczerstwa, demagogia to chwyty najczęściej stosowane w czasie trwania kampanii wyborczych. Przykładem tego rodzaju zachowań może być np. rozpowszechnianie przez sztab wyborczy Prawa i Sprawiedliwości informacji o tym, ze dziadek Donalda Tuska politycznego oponenta lidera PiS-u Lecha Kaczyńskiego służył w Wermachcie. Kiedyś często stosowanym chwytem – zwłaszcza przez ugrupowania skrajnie prawicowe było ogłaszanie, że przeciwnicy polityczni maja pochodzenie żydowskie.

Innym zabiegiem, który jest często stosowany, aby zwiększyć swoje szanse na zwycięstwo w wyborach jest wykorzystywanie autorytetu Kościoła Katolickiego, stosowane nie tylko przez partie, które wyraźnie nawiązują do katolicyzmu. Także liderzy partii lewicowych często ostentacyjnie demonstrują swoją religijność. Biskupi starają się przestrzegać zasady apolityczności Kościoła, jednak niektórzy księża sami dążą do aktywnego wpływu na życie polityczne; można tutaj wymienić m. in. ojca Tadeusza Rydzyka i prałata Henryka Jankowskiego.

Wreszcie w trakcie kampanii politycznych często wyborcy słyszą obietnice, które są niemożliwe do zrealizowania, na tyle, ze po wygraniu wyborów politycy sami odchodzą od ich realizacji. Rożne partie głoszą idee zmniejszenia wydatków w administracji rządowej, podczas gdy liczba urzędników stale rośnie.

Zachowania wyborcze

Jednym z aspektów zachowania politycznego, który budzi szczególne zainteresowanie badaczy, jest zachowanie wyborcze: to, czy i dlaczego dany obywatel bierze udział w wyborach, jakie czynniki wpływają na jego wybór podczas głosowania. Analizuje się zarówno społeczno-ekonomiczny aspekt zachowania wyborczego, jak i jego aspekt psychologiczny[6].

Campbell, Gurie i Miller wyróżniają sześć podstawowych czynników, które wpływają na podjęcie decyzji czy głosować, i na wybór kandydatów. Są to czynniki następujące:

1. osobiste solidaryzowanie się z partiami politycznymi,
2. zainteresowanie problemami polityki państwowej,
3. osobiste zafascynowanie kandydatami na prezydenta,
4. konformizm wobec standardów grupy, do której się należy,
5. poczucie osobistej sprawności w dziedzinie polityki,
6. poczucie obywatelskiego obowiązku w udziału w głosowaniu[7].

Bibliografia

Encyklopedia Multimedialna Wiem 2007

Powszechna Encyklopedia Multimedialna PWN 2005

Skarżyńska K., Człowiek a polityka. Zarys psychologii politycznej, Warszawa 2005.

Wiatr J., Socjologia zaangażowana: szkice o socjologii i polityce, Warszawa 1965.

Przypisy