Teodor Walenta

Urodził się 20 kwietnia 1882 r. w Pawłowie koło Raciborza. Był synem rolnika Mateusza i Apolonii z domu Pyttlik. W rodzinie kultywowano propolskie postawy. Po ukończeniu szkoły ludowej wstąpił do Zgromadzenia Księży Salezjanów w Valsalice koło Turynu i to pod ich opieką zdobył wykształcenie. Najpierw rozpoczął naukę w gimnazjum salezjańskim w Lombriasco i odbył nowicjat w Foglizzo w Piemoncie. Następnie ukończył studia uniwersyteckie w Mediolanie, Genui i Padwie. Święcenia kapłańskie z rąk kardynała Augusta Richelmy 29 czerwca 1909 przyjął w Turynie. Jako salezjanin przez 10 lat pracował w ośrodkach wychowawczych zgromadzenia we Włoszech. Zajmował się tam ewangelizacją młodzieży biednej, opuszczonej i zagrożonej.

W 1919 r. wrócił do Polski. Został nauczycielem języków obcych w gimnazjum salezjańskim w Oświęcimiu. Włączył się w działalność plebiscytową i powstańczą na Górnym Śląsku. Dzięki znajomości kilku języków został tłumaczem przy Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej na Górnym Śląsku oraz prelegentem w czasie wieców oświatowych organizowanych przez Polski Komisariat Plebiscytowy w Bytomiu. Założył również grupę Związku Towarzystw Polek w Syryni. Jako członek misji rządowej – obok ks. Teodora Kubiny, posłów na Sejm Ustawodawczy Hermana Liebermana i Józefa Buzka oraz lidera górnośląskiej PPS Józefa Biniszkiewicza – podróżował dyplomatycznie do Rzymu, gdzie nakłaniał Watykan oraz rząd Królestwa Włoskiego do opowiedzenia się po stronie polskiej w kwestiach dotyczących Górnego Śląska. Według niektórych źródeł brał udział w III powstaniu śląskim.

Zreorganizował i spolonizował gimnazjum w Mysłowicach. W latach 1922 – 1923 był katechetą gimnazjalnym oraz kapelanem w Zakładzie dla Umysłowo Chorych w Rybniku. W listopadzie 1923 r. został wikariuszem przy rybnickim kościele pw. MB Bolesnej. Od 1 września 1924 r. pełnił także funkcję wikariusza – substytuta w czasie podróży proboszcza ks. Tomasza Reginka do Ameryki Południowej. 4 sierpnia 1923 r. ks. Walenta poprosił Stolicę Apostolską o zwolnienie go z wypełniania obowiązków zakonnych. Zgoda nastąpiła 13 listopada 1923. Po okresie próbnym we wrześniu 1925 r. zdał egzamin proboszczowski a w 1927 r. został włączony w szeregi duchowieństwa diecezji katowickiej. Jego oficjalnej inkardynacji do diecezji katowickiej dokonał bp Arkadiusz Lisiecki. W latach 1925 – 1927 był wikariuszem i kierownikiem chóru przy kościele katedralnym pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Katowicach. Następnie pracował w charakterze wikariusza w parafii MB Różańcowej w Chropaczowie. 8 kwietnia 1929 r. otrzymał samodzielną parafię w Wilczy Górnej. Odnowił tam zabytkowy kościół pw. św. Mikołaja.

1 maja 1934 r. ks. Walenta został proboszczem parafii św. Anioła Stróża w Gorzycach. W tym czasie wybudował m.in. kościół filialny w Olzie pod wezwaniem NMP Królowej Pokoju. W czerwcu 1933 roku został zatrzymany i pobity przez niemieckiego strażnika granicznego, co zostało uznane za odwet za przemówienie księdza wygłoszone w czasie święta 3 Maja.

Po wybuchu II wojny światowej stał się obiektem zainteresowania gestapo. W związku z jego propolską postawą w czasie powstań i plebiscytu zabroniono mu wykonywania jakichkolwiek czynności liturgicznych w kościele oraz posług kapłańskich w parafii. Mógł poruszać się tylko po terenie parafialnego ogrodu. Ocenia się, że ze względu na częściowy paraliż ciała uniknął wywózki do obozu koncentracyjnego. Miała go także ochraniać jedna z niemieckich rodzin, mieszkających w Gorzycach.

Koniec okupacji niemieckiej, będący zarazem początkiem okupacji sowieckiej przyniósł ks. Walencie śmierć. Podczas walk udzielił w piwnicy plebani schronienia grupie parafian. 16 kwietnia 1945 r. do piwnicy weszli żołnierze Armii Czerwonej. Chcieli od księdza wina, zaczęli też napastować przebywające w piwnicy kobiety. Kiedy ks. Walenta stanął w ich obronie został zastrzelony przez jednego z napastników. Jego ciało wrzucono do rowu przeciwlotniczego. Dopiero 3 maja 1945 jego zwłoki zostały przeniesione na cmentarz parafialny w Gorzycach i tam pochowane. Ks. Walenta spoczywa tam do dziś.

Za postawę w okresie powstań śląskich i plebiscytu a także w okresie międzywojennym księdza Walentę odznaczono Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi oraz Złotym Krzyżem Zasługi.

Artur Marcisz

Autor korzystał m.in. z artykułu o ks. Teodorze Walencie w Encyklopedii Historii Kościoła na Śląsku.