90 lat Kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krzyżkowicach
8 miesięcy wystarczyło, by nad niewielkimi Krzyżkowicami - wówczas samodzielną gminą, a dziś częścią Pszowa - dumnie górowała wieża kościoła pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa. W tym roku mija 90 lat odkąd wybudowano świątynię.
90 lat Kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krzyżkowicach
Krzyżkowice jako samodzielna gmina funkcjonowały od 1922 do 1945 roku. Należały wówczas do powiatu rybnickiego w województwie śląskim. Jednak jako parafia miejscowość należała do kościoła Narodzenia Najświętszej Marii Panny, czyli Matki Boskiej Uśmiechniętej w Pszowie. W latach międzywojennych zmienił się układ dekanatów i parafii. W 1924 r. zlikwidowano dekanat pogrzebieński, a utworzono dekanat pszowski. Jego pierwszym dziekanem został ks. Mikołaj Knosała.
Krzyżkowice rosną w siłę
W latach trzydziestych w Krzyżkowicach mieszkały 2042 osoby, w tym 1057 kobiet i 985 mężczyzn. Budowały się nowe domy, wprowadzali nowi mieszkańcy i rodziło się wiele dzieci. Związane było to ze znaczącym rozwojem kopalni Anna.
Ludzi przybywało. Przybywało też wiernych w kościołach. W lipcu 1933 roku Zarząd Kościelny w Pszowie zwrócił się do Generalnej Dyrekcji Gwarectwa Węglowego Charlotte o pomoc w budowie kościoła na terenie Krzyżkowic.
- Kościół parafialny w Pszowie dawno już w swoich rozmiarach nie odpowiada liczbie parafian. Objętość jego wynosi zaledwie 400 m.kw. na 11 000 parafian. Już sama dziatwa szkolna gdy się kompletnie stawi na nabożeństwo zapełnia szczelnie cały kościół. Pomimo trzech nabożeństw jakie się w niedziele i święta odprawiają liczni parafianie nie mogą miejsca znaleźć w kościele. Zmuszeni są poza kościołem pozostać. Rozbudowa kościoła ze znacznym jego powiększeniem jest konieczna – czytamy w liście.
Gwarectwo do prośby się przychyliło i podarowało na budowę kościoła 250 m.3 nieobrobionego drzewa bez zwózki o wartości 5600 zł. 26 mórg dobrej pszennej roli Gwarectwo sprzedało za 100 zł. za morgę, natomiast pozostałe 4 morgi Gwarectwo oddało w zamian za 60-arową parcelę, która należy do terenu kalwarii z przeznaczeniem pod hałdę. Stosowną umowę podpisano 13 grudnia 1933 roku. Prace mogły się rozpoczynać.
Ruszają prace przy budowie
Zapewnienie wsparcia ze strony poważnego przedsiębiorcy wystarczyło by ks. dziekan Mikołaj Knosała rozpoczął intensywne działania.
Pierwszy proboszcz w Pszowie po przyłączeniu do odrodzonego państwa polskiego oraz pierwszy dziekan dekanatu pszowskiego dał się poznać jako zaangażowany gospodarz pszowskiej parafii. Za jego sprawą powstało m.in. murowane ogrodzenie ogrodu i cmentarza. Przyczynił się do wstawienia ławek w kościele i sprowadzenie organów z Nysy, wyremontowania i wybudowania Kalwarii Pszowskiej, wybudowania nowego probostwa i organistówki. Największym dziełem dziekana Knosały była budowa kościoła w Krzyżkowicach.
13 stycznia 1934 r. Zarząd Kościelny w Pszowie i Komitet budowy kościoła w Krzyżkowicach zaciągneli pożyczkę w Kuratorium Fundacji Polednika w wysokości 40 tys. zł. Do budowy nowej świątyni dołożyli się mieszkańcy Pszowa, którzy zebrali 12 tys. zł. Proboszcz pszowski ks. Knosała ofiarował 15 tys. zł. Kuria diecezjalna z konkordatowych funduszy budowlanych przyznała na budowę kościoła w Krzyżkowicach jednorazową bezzwrotną subwencję w kwocie 5 tys. zł. Ponadto udzielona została bezprocentowa pożyczka na 3 lata w kwocie 5 tys. zł. na budowę plebanii w Krzyżkowicach. Natomiast z funduszy wojewódzkich kuria przyznała zapomogę w wysokości 4,5 tys. zł.
W kwietniu 1934 r. Kuria diecezjalna zatwierdziła projekt budowy kościoła „z poleceniem, by ze względu na kryzys gospodarczy wykonanie budowy jak najbardziej uproszczono i w pieniądzach oszczędzano.” Prace ruszyły pełną parą.
Zaangażowała się cała miejscowość
Budowniczym krzyżkowickiego kościoła był Walenty Maciejek. Jego działalność widoczna jest w Pszowie na każdym kroku. Zbudował pszowskie probostwo, niektóre kopalniane budynki przemysłowe, przychodnię zdrowia „Lamżowiec”, wieżę wodną, niektóre kapliczki Kalwarii Pszowskiej oraz mnóstwo prywatnych domów mieszkalnych. Budował także kościoły m.in. w Syryni, Rogowie, Zawadzie i Krzyżkowicach. Przedsiębiorstwo Walentego Maciejka zatrudniało w niektórych okresach nawet 500 osób. Była to znacząca firma o dużej renomie w regionie.
W dzieło budowy kościoła zaangażowali się przede wszystkim mieszkańcy Krzyżkowic, którzy za darmo pracowali przy budowie, zwozili materiały budowlane i wykonywali szereg prac ręcznych.
„Wszystko idzie jakby z płatka” – czytamy w „Katoliku Polskim” z lutego 1934 r. Parafianie pokładali w swym wspólnym dziele ogromne nadzieje. Ich własny kościół miał być antidotum na zepsucie moralne jakie widzieli w otaczającym świecie. „Będzie to wygoda dla starszych, a wielka korzyść dla młodzieży, która częściej może bywać na nabożeństwach kościelnych. (…) Jeśli lud śląski pójdzie wzorem Krzyżkowic, to nigdy nie zabraknie na Śląsku obrońców wiary świętej, dobrych wychowawców młodzieży i przykładnych nauczycieli ludu. Wtedy to naprawdę wiara ojców naszych nigdy nie upadnie” – czytamy tamże.
Wielki finał zimą 1934 r.
8 grudnia 1934 r. ks. kanonik Mikołaj Knosała poświęcił kościół w Krzyżkowicach. W „Katoliku Polskim” z grudnia 1934 roku czytamy, że „Kościół został zbudowany w stylu barkowym z masywnym sklepieniem. Stojąc na pagórku panuje nad całą okolicą, wieżą swoją przepiękną o kształtach nader miłych rozwesela oczy przejeżdżających szosą z Rybnika ku Raciborzu”.
Kilka miesięcy później, wiosną 1935 r. krzyżkowickiej parafii przydzielono rektora, ks. Wojciecha Urbana. 3 maja 1935 r. ks. Wojciech Urban został powitany na granicy nowej parafii. Dwie dziewczynki deklamowały wierszyki, przemówienie wygłosił Konstanty Rusok – naczelnik gminy Krzyżkowice, a następnie przed kościołem ks. Mikołaj Knosała wygłosił okolicznościowe kazanie.
W Gazecie Siemianowickiej z maja 1935 r. czytamy: „Odpowiedział mu w serdecznych słowach nowy duszpasterz ks. Urban, wznosząc prośbę do Serca Jezusowego o łaskę na prowadzenie nowej parafii. Po kazaniu odbyły się uroczyste nieszpory z błogosławieństwem. Następnie odprowadzono nowego księdza proboszcza do jego mieszkania, gdzie powitał go chór kościelny z Krzyżkowic. W uroczystości brało udział około 5 000 osób”.
Dwa dni później kościół w Krzyżkowicach obchodził kolejną ważną uroczystość. 72 dzieci przygotowanych przez ks. Knosałę z Pszowa przystąpiło do pierwszej komunii. Uroczystą mszę św. odprawił ks. Wojciech Urban.
Nowa parafia została erygowana przez księdza biskupa Stanisława Adamskiego dekretem z dnia 21 października 1935 r. z ważnością od 3 listopada 1935 r. Krzyżkowicką parafię przydzielono do dekanatu pszowskiego. Była to 190 parafia w diecezji śląskiej.
Rozwój nowej świątyni
Za czasów księdza Wojciecha Urbana ostatecznie ukończono budowę probostwa i rozpoczęto budowę budynku gospodarczego oraz tzw. marowni, ogrodzono parkanem kościół, probostwo i cmentarz. W kościele postawiono dwa boczne ołtarze Matki Boskiej i Świętej Barbary oraz ławki dla wiernych. Ołtarze oraz krzyż na cmentarzu wykonał pan Ździebło z Pawłowic.
Zakupiono także cztery dzwony z brązu: Barbara (dar górników), Antoni (dar księdza Urbana, ministrantów i kościelnych), Matka Boska (dar gminy Pszów), Izydor (dar rolników i kupców). Sygnaturkę (dzwon konających) na małej wieży przeniesiono z kapliczki świętego Jana Nepomucena. Dzwony poświęcił w maju 1937 roku ksiądz biskup Juliusz Bieniek.
Pierwszym proboszczem w Krzyżkowicach został w 1938 roku ksiądz Karol Pilawa. W trakcie jego posługi odbyła się wizytacja, której protokół jest wiernym obrazem tego jak wówczas wyglądała i funkcjonowała krzyżkowicka parafia.
Z protokołu dowiadujemy się, że w miejscowej, siedmioklasowej szkole podstawowej religii uczyli nauczyciele. Msze św. w niedziele i dni świąteczne odprawiane były o 7.45, 9.00 i 14.30. Kazania głosiło się przy każdym nabożeństwie. Pod względem moralnym parafianie spełniali obowiązki religijne gorliwie. Zabawy taneczne nie odbywały się zbyt często.
W 1938 roku przy parafii NSPJ w Krzyżkowicach działało wiele organizacji kościelnych. Wśród nich Katolickie Stowarzyszenia Kobiet, Mężczyzn, Młodzieży Męskiej i Młodzieży Żeńskiej. Była Kongregacja Mariańska, III Zakon, Krucjata i Chór kościelny „Cecylia”. Zaangażowanie parafian było bardzo duże.
Przed rozpoczęciem II Wojny Światowej udało się zakupić i uruchomić organy wykonane przez firmę Klimosz z Rybnika. 3 marca 1942 roku okupant zabrał trzy dzwony. W kościele pozostał jedynie Izydor i sygnaturka w małej wieży. Podczas wojny zainstalowano na wieży zegar o trzech tarczach, wykonany przez firmę Rauscher z Regensburga.
Wojenna i powojenna zawierucha
Kościół w 1945 roku, w czasie przechodzenia frontu został uszkodzony, ale wszystko naprawiono już w 1946 roku. W okresie represji stalinowskich dla parafii i jej duszpasterza nastąpiły trudne lata. 25 września 1948 roku ksiądz proboszcz Karol Pilawa został aresztowany. Pod nieobecność proboszcza substytutami byli: ksiądz Jerzy Zieliński, ksiądz Franciszek Strauch, ksiądz Paweł Bekiesz, ksiądz Józef Kurażko oraz ksiądz wikariusz Joachim Skorupa.
Trudne czasy społeczne i polityczne nie przeszkadzały w stopniowej renowacji kościoła. W 1949 roku ustawiono nowy ołtarz główny, zamówiony jeszcze przed wojną u profesora Maciejewskiego z Krakowa. Obraz Serca Pana Jezusa namalował ksiądz profesor Józef Karol Kaczmarczyk z Krakowa, a ufundował Józef Jasita.
W 1950 roku na ołtarzu stanęły duże figury dłuta profesora Kalfasa, a ołtarz pozłocono. Mimo prześladowań i represji 9 września 1951 roku z Krzyżkowic wyruszyła procesja z figurami i sztandarami około 700 osób na odpust do Pszowa. W 1952 roku pan Masorz z Rybnika dostarczył ornamenty i rzeźby do ambony, natomiast A. Pilawa pozłocił ambonę i odnowił boczne ołtarze.
Po powrocie ks. Karola Pilawy w 1956 r. rozpoczęto intensywne prace w kościele. Zainstalowano aparaturę nagłaśniającą, zamówiono brakujące trzy dzwony w hucie „Małapanew” w Ozimku. W 1966 r. zakończono instalowanie centralnego ogrzewania w kościele.
W 1971 r. nominację proboszcza otrzymał ks. Paweł Hahn, a w 1978 r. urząd proboszcza objął ksiądz Zdzisław Paszenda.
Czasy współczesne
W 1993 roku parafia liczyła 3 750 osób i 390 rodzin. 10 marca 1993 roku biskup Gerard Bernacki poświęcił nowo wykonany ołtarz boczny Matki Boskiej Fatimskiej. Projekt ołtarza wykonał architekt Stanisław Kwaśniewicz z Katowic. Wyrzeźbienia w drewnie podjęli się parafianie: Witold Kubek i Grzegorz Kupka. Stara figura Matki Boskiej Fatimskiej po renowacji zajęła centralne miejsce w nowym ołtarzu.
Po przejściu ks. Zdzisława Paszendy na emeryturę, od 2000 roku nowym proboszczem został ksiądz Ryszard Anczok, który wyremontował salki katechetyczne i kaplicę pogrzebową. Wykonał parkan wokół cmentarza. Pomalowano wieże kościoła, a w jego wnętrzach założono żyrandole, reflektory i odnowiono ołtarze oraz figury. Świątynie pomalowano wewnątrz i przeprowadzono renowację kościelnych ławek.
W 2009 roku proboszczem zostaje ksiądz Andrzej Pyrsz, a po nim w 2015 r. ks. Joachim Glanc, który jest proboszczem do dnia dzisiejszego. Rok 2025 będzie obchodzony w parafii krzyżkowickiej jako rok jubileuszu 90-lecia.
Hanna Blokesz-Bacza